Een wanhoopsdaad van liefde
Achteraf lijkt het soms alsof het leven in bezet Nederland haast stil kwam te staan. Maar de liefde gaat in tijden van oorlog haar eigen gang. Ook Joodse burgers proberen verder te gaan met het leven. Sterker nog: tegen de achtergrond van toenemende anti-Joodse maatregelen wordt er juist binnen de Joodse gemeenschap veel getrouwd.
Janneke Jorna
Het laatste huwelijk in de synagoge Carpentierstraat in Den Haag, die met hakenkruizen beklad was, in 1942.
Oorlogsbronnen.nl | Joods Historisch Museum
Toevluchtsoord
In het huwelijk proberen Joden veiligheid te vinden en de dreiging van deportatie buiten de deur te houden. In maart 1942 valt er bij veel ongetrouwde Joodse mannen een oproep tot keuring voor en vertrek naar de werkkampen op de mat. In de tweede week van maart 1942 worden er in Amsterdam 74 Joodse huwelijken gesloten. Een week later is het aantal trouwerijen nog vele malen groter, maar liefst 283 Joodse huwelijken. Hiermee proberen de ongetrouwde Joodse mannen op de valreep de werkkampen te ontlopen.
Thema
Joodse werkkampen
Joodse werkkampen waren kampen waarin vanaf januari 1942 tot 2-3 oktober 1942 op last van de Duitse bezetter Joodse werklozen tewerk werden gesteld.
Meer over Joodse werkkampen"Vanwaar deze vlucht in het huwelijk? Wij gelooven het niet ver mis te hebben, als wij verklaring zoeken in een of ander joodsch listigheidje."
NSB-krant Het Nationale Dagblad21 maart 1942
Joodse werkkampen
De dreiging van de werkkampen is al eerder begonnen. In januari 1942 wordt de Joodse Raad gedwongen om ruim 1400 werkloze Joodse Amsterdammers te leveren als werkkracht voor werkkampen in Groningen en Drenthe. Langzaam wordt het aantal oproepen en kampen verder uitgebreid. In maart 1942 krijgen ook werkende, ongehuwde Joodse mannen tussen de 18 en 40 jaar te maken met oproepen.
Organisatie
Joodsche Raad voor Amsterdam
De Joodsche Raad voor Amsterdam werd in februari 1941 opgericht na een aantal gesprekken met de Beauftragter des Reichskommissars für die Stadt Amsterdam, Hans Böhmcker. De Joodsche Raad, onder voorzitterschap van Abraham Asscher en David Cohen, vertegenwoordigde de Nederlandse joodse gemeenschap bij de Duitse en de Nederlandse overheid. Verder was de Raad belast met een deel van de uitvoering van de maatregelen ten aanzien van Joden die door de Duitse autoriteiten werden afgekondigd.
Meer over Joodsche Raad voor Amsterdam1941
1942
194119421943
Huwelijk tussen Edie van Biene en Sonja Rood in Den HaagOorlogsbronnen | S. Oppelaar | NIOD
Huwelijk tussen Edie van Biene en Sonja Rood in Den HaagOorlogsbronnen | S. Oppelaar | NIOD
Gemengde huwelijken verboden
Het grote aantal huwelijken is de Duitse bezetter een doorn in het oog. Vanaf 25 maart 1942 worden gemengde huwelijken daarom verboden. Joden mogen niet meer trouwen met zogenaamde ‘Ariërs’. Ook de huwelijksvoltrekking zelf wordt gereguleerd. Amsterdamse Joden moeten vanaf dat moment voor hun burgerlijk huwelijk verplicht naar de Hollandsche Schouwburg in plaats van het stadhuis.
Kamp
Hollandsche Schouwburg
De Hollandsche Schouwburg is een voormalig theatergebouw aan de Plantage Middenlaan in Amsterdam dat vanaf juli 1942 tot 1943 gebruikt werd als verzamelplaats voor de Joden die gedeporteerd werden naar Westerbork of naar Vught. Aan de overkant van de straat was de crèche, waar jonge kinderen werden ondergebracht, en van waaruit honderden kinderen werden gered. Tegenwoordig is de Hollandsche Schouwburg een monument.
Meer over Hollandsche Schouwburg
Huwelijk van Emanuel Swaab (1920-1948) en Margaretha van Witsen (1920-2009), na 3 mei 1942Oorlogsbronnen | G. Leefmans | Joods Historisch Museum
Anti-Joodse maatregelen
Hierna volgen de anti-Joodse maatregelen elkaar in hoog tempo op. De meest zichtbare is de invoering van de Jodenster op 3 mei 1942. Na deze datum dragen zowel het bruidspaar als de gasten de Jodenster. Maar de anti-Joodse maatregelen stopten niet bij de Jodenster. Met het eerste transport van Kamp Westerbork naar Auschwitz-Birkenau op 15 juli 1942 starten de deportaties van Joden uit Nederland naar de concentratie- en vernietigingskampen in Oost-Europa.
Gebeurtenis
Anti-joodse maatregelen
Anti-Joodse maatregelen zijn maatregelen die tijdens het naziregime tegen de Joden werden ingesteld: o.a. ontneming staatsburgerschap; niet mogen bekleden van openbare ambten; uitsluiting van Joden voor onderwijs en banen; verlies van stemrecht, verbod op huwelijken en seksuele contacten tussen Joden en niet-Joden; in beslag name Joodse bezittingen, verplichte dracht van de Jodenster.
Meer over Anti-joodse maatregelenHet einde van de Joodse werkkampen
In de nacht van 2 op 3 oktober 1942 slaat het noodlot toe. De werkkampen worden omsingeld en de mannen afgevoerd naar Kamp Westerbork. Hun gezinnen wacht hetzelfde lot, zij moeten zich verplicht bij de mannen voegen. In één klap overspoelen zo'n 10.000 mannen, vrouwen en kinderen Kamp Westerbork. De meeste van hen worden al snel gedeporteerd en vermoord.
