Verzet en verraad in Kennemerland. De Velser Affaire
Als het voedselgebrek nijpend wordt, pleegt de ‘wilde' verzetsgroep Van der Haas een overval op de boerderij van Willem van der Son. Het gaat mis en de boer komt om het leven. De lokale verzetsleiding levert de communistische verzetsman Ko van der Haas uit aan de politie. Een anti-communistische actie of slechts de indamming van wilde verzetsacties? Deze vraag is voer voor de Velser Affaire.
Pim Havinga
Een lid van de Duitse militaire politie en een Haarlemse politieagent op de Eendjesbrug en Haarlem.
Oorlogsbronnen.nl | Noord-Hollands Archief | H.J.M. Valks
Fusillade op de Dreef
Vijf van de negen leden van de communistische groep van der Haas komen in handen van de bezetter, en worden gefusilleerd. De Haarlemse verzetsleiding, waaronder de leider van de Binnenlandse Strijdkrachten (BS) Nico Sikkel, zijn van plan de mannen onder controle te houden van de Nederlandse justitie. Hiermee nemen ze een groot risico. De groep van der Haas is namelijk onderdeel van de Raad van Verzet (RvV) en uitlevering aan de Duitsers is een doodzonde.
Nederlandse communisten spelen een grote rol in het verzet tijdens de oorlog, bijvoorbeeld tijdens de Februaristaking. Verzetsleden van de Communistische Partij van Nederland (CPN) in Haarlem en Velsen zijn voornamelijk industriearbeiders, waar veel andere verzetsgroepen vaak een religieuze achtergrond hebben.
Organisatie
Raad van Verzet
De Raad van Verzet (RvV) werd kort voor de April-Meistaking in 1943 gevormd door Jan Thijssen, hoofd van de Radiodienst van de Ordedienst. De leiding was in handen van enkele vooraanstaande figuren uit het verzet, onder wie Gerrit Van der Veen en Paul Guermonprez. Het doel was het verzet te coördineren en te sturen. De RVV had de beschikking over een eigen radiodienst.
Meer over Raad van Verzet
De raadstafel van de Binnenlandse Strijdkrachten met als derde van links Nico Sikkel. Oorlogsbronnen.nl | Noord-Hollands Archief
Afscheid van Nico Sikkel als gewestelijk commandant van de Ordedienst en de Binnenlandse Strijdkrachten.Oorlogsbronnen.nl | Noord-Hollands Archief
Mens
Nico Sikkel
Nicolaas Johannes Gerardus (Nico) Sikkel (Den Haag, 1 september 1897 - Haarlem, 17 januari 1954) was een substituut-officier van justitie in Haarlem en later in de oorlog gewestelijk commandant van de Ordedienst en de Binnenlandse Strijdkrachten. Sikkel was onder andere als opdrachtgever betrokken bij de liquidatie van Fake Krist. Ook was hij mogelijk betrokken was bij de Velser Affaire. Na de bevrijding werd hij Procureur-Fiscaal bij het Bijzonder Gerechtshof Amsterdam. Sikkel was de zwager van minister-president Pieter Sjoerds Gerbrandy. Bron: WO2Net Biografieën.
Meer over Nico Sikkel
Deze arrestaties en moorden vormen een groot onderdeel van wat later de ‘Velser Affaire’ heet. Een groep politie- en justitieambtenaren, die vanaf september 1944 de leiding krijgt over de Binnenlandse Strijdkrachten (BS), wordt na de oorlog beschuldigd van het verraden van linkse verzetsmensen. Zelfs de Nederlandse overheid in Londen is er volgens geruchten bij betrokken. Nico Sikkel is namelijk de zwager van Pieter Sjoerds Gerbrandy, de minister-president in ballingschap.
Maar naast het verraad gaat het ook over collaboratie, zelfverrijking en dubieuze moordopdrachten. De Velser politiemannen lijken dubbel spel te spelen. Ze steunen in bepaalde gevallen het verzet, maar werken op beslissende momenten mee aan de uitlevering van onderduikers en communisten aan de SD. En de regering in Londen heeft wel degelijk anticommunistische motieven: er heerst angst voor een overwinning van het communisme als de oorlog voorbij is. Aanwijzingen dat de opdracht om linkse verzetsmensen op te pakken vanuit Londen komt, zijn er echter niet.
Gebeurtenis
Velser Affaire
De Velser Affaire is de benaming voor een vermeend complot tijdens de Duitse bezetting waarbij enkele politie-agenten uit Velsen en verzetsmensen, hierin aangestuurd door de Regering in ballingschap in Londen, een aantal communisten en Joden aan de Duitsers zouden hebben verraden.
Meer over Velser Affaire
Net terug van een liquidatie-actie: Truus Oversteegen (links, verkleed als man) en Hannie Schaft (rechts) in de Haarlemse Iordensstraat.Oorlogsbronnen.nl | Beeldbank WO2 | Verzetsmuseum Amsterdam | Harold van Welsenes
Hannie Schaft
Een van de bekendste verzetsmensen uit Haarlem en Velsen is de communiste Hannie Schaft. Ook zij zou volgens de theorie van de Velser Affaire door verzetsleden zijn verraden. Vanaf 1943 pleegt Hannie Schaft samen met anderen een reeks liquidaties op politieagenten. Op 21 maart 1945 wordt zij in Haarlem gearresteerd vanwege het vervoeren van illegale kranten en een maand in de duinen van Overveen gefusilleerd.
Er is geen bewijs gevonden voor verraad, Hannie Schaft loopt per toeval in de val. Wel heeft Nico Sikkel lange tijd onderzoeken kunnen te dwarsbomen in zijn positie als procureur-generaal en zo zaken in de doofpot gestopt. Alleen deze bleef niet eeuwig gesloten.
Mens
Hannie Schaft
Hannie ging rechten studeren in Amsterdam. Met het sterke rechtvaardigheidsgevoel dat ze van haar ouders had meegekregen, ging ze tekeer tegen alles wat onrecht in de wereld was. Zo ook tegen het onrecht wat Joden trof door toedoen van de Duitse bezetter. Toen deze van alle studerenden in 1943 een loyaliteitsverklaring eisten, was dit het einde voor de rechtenstudie van Hannie Schaft. Op 22 jarige leeftijd kwam Hannie Schaft in het Haarlemse verzet terecht. Aanvankelijk verrichtte Hannie Schaft veel koeriersdiensten, maar later raakte ze betrokken bij tal van verzetsacties. Bij een actie waarbij Hannie Schaft de Zaanse politiecommandant W. Ragut neerschoot, raakte Jan Bonekamp dodelijk gewond. Op 21 maart 1945 werd ze gearresteerd bij een controle. Na haar arrestatie bracht een Duitse officier Hannie Schaft in verband met 'het meisje met het rode haar', dat bij zoveel aanslagen en sabotage acties betrokken was geweest. Enkele weken later werd ze gefusilleerd in de duinen bij Overveen. Bron: Vereniging Scouting Nederland. Jannetje Johanna Schaft (Haarlem, 16 september 1920 – Bloemendaal, 17 april 1945) was een communistische verzetsstrijdster. Schaft was actief voor de Communistische Partij van Nederland en Raad van Verzet. Ze hielp onderduikers en was betrokken bij meerdere executies van Duitsers en collaborateurs. Uiteindelijk werd Schaft opgepakt en geëxecuteerd. Bron: WO2Net Biografieën.
Meer over Hannie Schaft
