Archief van de Grenscommissaris van Rijkspolitie te Enschede

Vreemdelingen die zich in Nederland hadden gevestigd konden op de voor Nederlanders geldende ondersteuningsvoorzieningen aanspraak maken. Anders lag dit echter met de Nederlanders die zich - met behoud van hun Nederlanderschap - over de grens vestigden, om daar gedurende vele jaren te verblijven. In 1904 werd het Vestigingsverdrag gesloten om de rechtspositie van de in Nederland en Duitsland gevestigde wederzijdse onderdanen te verbeteren. Een week na de officiële inwerkingtreding van het Vestigingsverdrag diende de Minister van Justitie bij de Koningin een voorstel tot benoeming in ten aanzien van een viertal politiefunctionarissen. Hij stelde voor hen de titel "Grenscommissaris van Rijkspolitie" toe te kennen. Toen er ongeveer drie jaar met het Vestigingsverdrag was gewerkt, bleek dat de vier grenscommissarissen het werk eigenlijk niet aankonden. Het aantal uitzettingen (of uitleidingen) steeg enorm. Tengevolge van de in mei 1940 ingetreden oorlogstoestand gold het Vestigingsverdrag niet meer. De grenscommissarissen zouden tot nader order op hun post bllijven, aangezien ook hun Duitse collega's nog in functie bleven. Bovendien konden door hen - aldus de directeur-generaal - nog belangrijke diensten worden verricht bij de verwijdering van Nederlanders vanuit Duitsland. Uit de schaarse hoeveelheid archiefstukken van de grenscommissarissen uit deze periode blijkt echter dat het aantal uitleidingen en ondersteuningen heel sterk afnam. De tijdelijke en/ of permanente "verwijdering" van Nederlanders uit Nederland naar Duitsland, die in de loop van de oorlog sterk op gang kwam (denk aan de arbeidsinzet of de deportaties), viel buiten de bevoegdheden van de grenscommissarissen. Voor zover deze verwijderingen geschiedden via de vestigingsplaatsen van de grenscommissarissen, werden daar natuurlijk wel de plaatselijke commissarissen van politie bij betrokken (die het grenscommissariaat vaak als nevenfunctie hadden). .