Getuigen Verhalen, Reis van de Razzia, interview met Arjan van Esch

Op de avond van 9 november 1944 werd er een cordon rond Rotterdam en Schiedam gelegd door het Duitse leger. Alle belangrijke bruggen en strategische punten waren afgezet, trams reden niet meer en het telefoonverkeer was geblokkeerd. Op de twee daarop volgende dagen werden ruim 52.000 Rotterdammers en Schiedammers tussen de zeventien en veertig jaar oud opgepakt en afgevoerd richting Duitsland om daar dwangarbeid te verrichten in veelal beroerde omstandigheden. De Razzia van Rotterdam is een van de grootste klopjachten die het Duits Nationaalsocialistische regime heeft gehouden. Het verzetsblad Vrij Nederland reageerde dan ook geschokt, het schreef op 14 december 1944: ‘Vijftigduizend Nederlandse mannen laten zich als schapen wegvoeren en evenzoveel vrouwen zien toe hoe hun mannen en zoons weerloos naar Hitlers slachtbank worden geleid’. Het project Reis van de Razzia is gebaseerd op gefilmde getuigenissen van mannen die de razzia en de daaropvolgende reis hebben meegemaakt, om een hiaat in de geschiedschrijving te vullen en om inzicht te geven in de gebeurtenissen aan de hand van het thema "Handelingsruimte van een individu in een samenleving onder druk". Arjan van Esch Op de dag van de razzia haalde dhr. Van Esch zijn vriend Wim Passchier op. Ze geloofden niet erg in de razzia en dhr. Van Esch sprak door zijn werk bij rijke Duitse joden bovendien goed Duits. Ze moesten verzamelen in het nog in aanbouw zijnde belastingkantoor in de Puntegaalstraat. Daar gingen ze steeds een verdieping hoger staan. Zo waren ze de laatsten die mee moesten naar het station bij het Feijenoordstadion. Daar werden ze met zo’n 55 man in een trein gestopt richting Duitsland, onder begeleiding van oude Duitsers. Ze kregen allemaal een heel brood en met 5 man een worst mee. Dat ze daar vervolgens 5 dagen mee moesten doen, hadden ze er niet bij gezegd. Hun wagon werd na een reis van 5 dagen afgekoppeld in Blankenheim-Wald. De wagon zou ‘leeg’ zijn. Ze waren ‘vaderloos, hulpeloos en geldloos’. Dhr. van Esch kwam in een soort houtfabriek terecht waar weinig te doen was, dus is hij buiten de fabriek gaan rondkijken. Omdat hij zo goed Duits sprak, dachten de mensen dat hij geëvacueerd was. Hij kon vrij rondlopen en ging zijn eigen gang. Overdag bedelde hij om eten voor hem en zijn vriend, soms dreef hij een beetje handel, of jatte hij wat. ’s Avonds sliep hij wel in het Lager, waar hij luizen opliep. Het was een gemoedelijke oorlog waar hij in zat. Het Ardennenoffensief is niet ongemerkt aan hem voorbij gegaan. Hij heeft nog een keer een bomkrater met puin moeten vullen in Keulen en met rails moeten sjouwen. In Düsseldorf moest hij op het station werken, maar ook daar heeft hij weinig gedaan. Ook in een kamp in Aken wisten ze niet wat ze met hem aan moesten. Hij heeft volgens hem bij een groep gezeten van mensen die teveel waren. Wim Passchier en hij zijn in Thüringen bevrijd door de Amerikanen en met vrachtwagens weggehaald. Omdat Nederland nog niet bevrijd was, zijn ze via Straatsburg en Mainz – Mannheim naar een repatriëringskamp in Frankrijk gebracht. Dhr. van Esch werkte op het kantoor waar hij de mensen moest administreren. Ze bleven 14 dagen langer in Frankrijk dan nodig was. De kleren die hij aan had, werden direct weggegooid. Hij kwam helemaal rond en doorvoed thuis. Wim Passchier kwam tijdens het interview langs om samen herinneringen op te halen met zijn ‘reisgenoot’. Passchier vond het wel een zwaardere tijd dan zijn vriend. Terwijl Van Esch rond zwierf, was hij aan het werk. Na de oorlog praatten ze niet meer over de razzia. Ze schaamden zich ervoor dat ze mee waren gegaan, want veel vrienden waren ondergedoken. Terwijl hun vrienden de Hongerwinter moesten zien door te komen, hadden zij het relatief goed. Achterafgezien zijn ze blij dat ze de razzia hebben meegemaakt. ‘Nicht ärgern, nur wundern’ is een spreuk die Van Esch altijd is bijgebleven.