Het Oversticht: Spanjaard Borne ;

Oversticht 35 Officiële beschrijving van RTV Oost: "Opkomst en ondergang van de Bornse textielgigant Spanjaard. Rond 1800 vestigde de Joodse voddenhandelaar Salomon Jacob zich in Borne. Hij nam de familienaam Spanjaard aan en werd als fabriqueur een vermogend man. Spanjaard concentreerde zich vanaf 1865 op de fabrieksmatige productie van textiel. Rond de eeuwwisseling werkte éénderde van de totale beroepsbevolking van Borne bij Spanjaard. De textielfabriek werd een begrip in Borne: de fluit van Spanjaard regeerde het dorp. In de jaren zestig werd Spanjaard overgenomen door het Almelose bedrijf Nijverdal ten Cate, wat het begin van het einde voor de fabriek inluidde. Het duurde echter nog tot 1986 voordat het hele complex werd gesloopt. Henk ten Thije (voorlichter), Hennie Aversch (fijnspinnerij), Aaltje Weghs-Krikke (spoelerij) en oud-burgemeester Bevers vertellen over het werken bij Spanjaard en de teloorgang van de fabriek." Aanvullende informatie: Salomon Jacob Spanjaard (Bodendorf, 13 december 1783 - Borne, 22 april 1861); N.V. Stoomspinnerijen en Weverijen S.J. Spanjaard. Begonnen als voddenhandelaar in Zwolle, rondtrekkend door Overijssel met stoffen en garen, trouwde hij in Borne en organiseerde S.J. Spanjaard zijn handel zo dat hij bedrijfsmatig kon gaan werken. In 1865 openden zijn zoons een stoomfabriek. Er waren toen al 180 arbeiders in dienst. In dat jaar werd ook de spoorlijn Almelo-Salsbergen aangelegd. Uitbetaling geschiedde aanvankelijk o.a. in waardebonnen. Begin 20ste eeuw werkten er ca. 800 mensen voor Spanjaard. Het was gebruikelijk dat Spanjaard de hele familie claimde om voor hen te werken om zo verzekerd te zijn van arbeidskrachten. Het leven van de arbeiders en in het dorp werd in sterke mate bepaald door Spanjaard. Zo was er een bibliotheek en een badhuis (waarvan ook beelden) van Spanjaard. Spanjaard zorgde voor de muziekvereniging en betaalde de oranjefeesten. Ook zorgde hij ervoor dat ziekelijke kinderen naar e vakantiekolonie in Egmond aan Zee gingen. Het hele ritme in Borne werd bepaald door de fabrieksfluit. De Tweede Wereldoorlog heeft grote gevolgen voor de fabriek. De fabriek wordt leeggeroofd en gebruikt voor het maken van bommen. Een deel van de joodse familie Spanjaard komt om. Anderen krijgen leiding in de fabriek. Dit zou na de oorlog zo blijven. De invloed van de familie Spanjaard nam af. Ook met de textielindustrie ging het na de oorlog minder. Met het kwaliteitsproducten als Kenmore probeert men het hoofd nog boven water te houden. Overname door Nijverdal-Ten Cate biedt geen oplossing. Massaproductie is niet meer haalbaar in Nederland. Aan deze ondergang heeft Spanjaard in zekere zin ook zelf bijgedragen, want ze hadden zelf al een fabriek in Afrika. In de documentaire zijn oude filmbeelden van het werk in de textielfabriek en van de afbraak ervan te zien. Dhr. H. ten Thije, voormalig bedrijfsleider, verteld over de geschiedenis en de invloed van Spanjaard op het leven in Borne. Ex-werknemers mevr. A. Weghs-Krikke en dhr. H. Averesch verhalen hoe het was om in de fabriek te werken en welke invloed Spanjaard had op hun leven. Oud-burgemeester C. Bevers van Borne vertelt iets over de relatie met Spanjaard en de afbraak van de fabriek