Gmina Żydowska we Wrocławiu

Inwentarze dostępne na stronie internetowej https://www.jhi.pl/zbiory/inwentarze Dokumenty można czytać na stronie internetowej cbj.jhi.pl Gmina Żydowska we Wrocławiu istniała już w XI w. Tu znaleziono najstarszy (z 1203 r.) nagrobek żydowski na naszych ziemiach. Gmina, szczycąca się sławą znaczącego ośrodka nauki, kultury i oświaty żydowskiej, przestała istnieć w 1938 r. Żydowscy mieszkańcy miasta podzielili los innych ofiar Zagłady. Archiwum Gminy Żydowskiej we Wrocławiu utworzono w 1924 r. Jego twórcą i kierownikiem był dr Aron Heppner, rabin z Koźmina w Poznańskiem (zmarł 3.12.1938 po przeprowadzonej przez nazistów "rewizji" w jego mieszkaniu). Archiwum mieściło się w budynku gminy przy Wallstrasse 9 (dziś ul. Włodkowica). Przejęło wrocławskie akta kahalne sięgające końca XVIII w. oraz rozpoczęło gromadzenie akt innych gmin na Śląsku, a także akt stowarzyszeń żydowskich oraz osób prywatnych. W marcu 1938 r. komisja gestapo, na czele której stał kierownik urzędu rasowo-politycznego dr Arlt, orzekła konfiskatę archiwum. W listopadzie 1938 r. ostatecznie zamknięto magazyny wraz z biurami zarządu gminy. Część archiwum cudem ocalała, być może w związku z nazistowską dyrektywą gromadzenia danych dla RSHA czy Instytutu Badań nad Kwestią Żydowską (Institut zur Erforschung der Judenfrage). Akta, ukryte w budynkach zarządu cmentarnego we Wrocławiu, zostały przejęte w 1947 r. ze zbiorów Centralnej Żydowskiej Komisji Historycznej. Akta Gminy Żydowskiej we Wrocławiu, m.in.. - protokoły posiedzeń Zarządu 1922-1939; - korespondencja Zarządu (1796-1939) z urzędami, gminami i związkami żydowskimi oraz osobami prywatnymi; w tym m.in.: - korespondencja w sprawach opieki nad uchodźcami z Rosji, Rumunii, Galicji, Kongresówki 1867-1874, 1882-1907, 1914-1930, - dokumentacja przygotowań do III Zjazdu Związku Niemieckich Żydów w 1909 r., Okręgowego Związku Pruskich Gmin Żydowskich we Wrocławiu 1926-1931, korespondencja z Niemieckim Związkiem Gmin Żydowskich 1914-1924, korespondencja w sprawach emigracji 1934-1939; - wykazy tzw. Stammnumeranten i członków gminy [1792] 1814-1847, 1933; baza komputerowa liczy ponad 30 tys. nazwisk; - dokumentacja wyborów do władz gminy 1828-1900, 1925-1930; - inwestycje gminne: sprawy kupna, najmu i utrzymania nieruchomości; - akta komisji działających przy Zarządzie gminy, w tym - Komisja Religijna. 1839-1924, dokumentacja związana z obsadzeniem stanowiska rabinów 1823-1843, 1882-1894, sprawy dotyczące synagog; - Komisja Pomocy Ubogim 1851-1899; - akta personalne pracowników gminy i urzędów gminy 1872-1942; - fundacje, legaty, testamenty na rzecz gminy, szpitala, szkół i in. 1789-1790, 1813-1919; - dokumenty dotyczące zaślubin 1868-1869, 1891-1930; - materiały genealogiczne 1832-1839, 1903-1937; - akta szpitala gminy 1818-1942, w tym: protokoły obrad zarządu szpitala 1864-1888, korespondencja zarządu szpitala 1818-1884, akta pracowników szpitala 1916-1942, wykazy i dokumentacja pacjentów 1832-1840, 1881-1938 - administracja i finanse gminy 1801-1811, 1831-1856, 1923-1926 przychody i wydatki 1863, 1893-1910 korespondencja w sprawach finansowych 1814-1873, z bankami 1925-1930, w sprawach ubezpieczeń 1901-1935 wykazy podatników na rzecz gminy oraz listy dłużników 1866-1881, 1902-1932, wykazy osób otrzymujących zapomogi, sprawozdania o stanie majątku gminy 1930-1936, akta dotyczące sprzedaży posesji 1939-1940, - dokumentacja związków samopomocy 1924-1936; - spis przedmiotów skonfiskowanych przez nazistów 1942, - akta biblioteki gminnej 1901-1902, 1910-1923, 1931-1933 (protokoły komisji bibliotecznej, ewidencja wypożyczonych książek i in.); - spis akt archiwum gminy ok. 1833, 1928-1936; - akta różnych organizacji, m.in.: Związek Panien Żydowskich 1841-1917, Żydowski Dom Sierot 1827-1906, Towarzystwo Kobiet Żydowskich 1824-1846, 1930-1941, Gesellschaft der Brüder [Towarzystwo Braci] 1816-1893, Israelische Gesellschaft der Freunde [Izraelickie Towarzystwo Przyjaciół] - lista zbiorów Muzeum Żydowskiego we Wrocławiu z 1933 - Israelitische Kranken-Verpflegungs-Anstalt [Izraelicki Zakład Opieki nad Chorymi] (Chewra Kadysza) 1830-34, 1846-1895: statuty 1897, 1907-1926, dokumentacja w sprawie pochówków 1842-1931; - Jüdisches Theologisches Seminar zu Breslau und Fränckelsche Stiftung- [Żydowskie Seminarium Teologiczne we Wrocławiu i Fundacja im. Fraenckla] powstałe z inicjatywy rabina Abrahama Geigera w 1854 r. i finansowane przez Fundację Jonasa Fraenckla. Do 1903 r. seminarium opuściło 452 absolwentów. Zbiór ma objętość 47 j.a. i liczy 11267 stron [akta seminarium znajdują się też w Rosyjskiej Bibliotece Państwowej w Moskwie, w Nowym Jorku i Jerozolimie, a te, przechowywane od zakończenia wojny w Bibliotece Narodowej w Pradze, powróciły w grudniu 2004 r. do Wrocławia. Są to rękopisy i inkunabuły z lat 1284-1833 pochodzące w większości z kolekcji Leona Vita Saravala [1771-1851] z Triestu przekazanej bibliotece Żydowskiego Seminarium Teologicznego we Wrocławiu, są one własnością Zarządu Gminy Wyznaniowej Żydowskiej we Wrocławiu przekazaną w depozyt Działowi Rękopisów i Starodruków Biblioteki Uniwersytetu Wrocławskiego.]. - Projekty nagrobków na cmentarzu Cosel [bd., 1 m.b.].