Wagenborgen, 'Monument 1940-1945'

Het 'Monument 1940-1945' in Wagenborgen (gemeente Eemsdelta) is opgericht ter nagedachtenis aan 27 Canadese militairen en dertien medeburgers die tijdens de Tweede Wereldoorlog door oorlogshandelingen zijn omgekomen, waaronder de joodse zussen Betje en Sinette Stoppelman . Tevens herinnert het monument aan twee Nederlandse militairen die tijdens de koloniale oorlog in Indonesië in het voormalig Nederlands-Indië zijn omgekomen. Begin april 1945 naderden de geallieerden in hoog tempo de provincie Groningen. De bevrijding van de provincie voltrok zich in drie regio's: de grensstreek tussen Musselkanaal en de Dollard, de stad Groningen en het 'bruggenhoofd Delfzijl'. De Tweede Canadese Infanteriedivisie, onder leiding van generaal A.B. Matthews, bevrijdde tussen 13 en 16 april 1945 de stad Groningen. Vervolgens richtten de Canadezen zich op hun volgende doel: Delfzijl. Aangezien grote delen van het gebied tussen Groningen en Delfzijl sinds september 1944 onder water waren gezet, besloten de geallieerden Delfzijl langs twee opmarsroutes te benaderen: via het noorden door Hunsingo en via het zuidoosten van het Afwateringskanaal van Duurswold. Eenmaal aangekomen bij de eerste verdedigingslinie van het 'bruggenhoofd Delfzijl', werd duidelijk dat de bezetter hier de sterkste stelling in de provincie had aangelegd. Naast de onderwaterzettingen was de voormalige vestingplaats omgeven door prikkeldraadversperringen, mijnenvelden, loopgraven, mitrailleursnesten, bunkers en voorbereide geschutsopstellingen. De toegangswegen werden versperd en de bruggen waren ondermijnd. Ook het vaarwater van de Eems was versperd door middel van zeemijnen. De kracht van de verdediging werd echter bepaald door de kwaliteit van de militairen en hun bewapening. Delfzijl werd verdedigd door marinesoldaten die slecht waren voorbereid op een gevecht te land. Luchtsteun was niet mogelijk en vracht- en pantserwagens ontbraken. Bovendien heerste er een laag moreel, omdat een Duitse capitulatie op de loer lag. Toen het 'Canadian Scottish Regiment' in de vroege ochtend van 21 april Wagenborgen probeerde binnen te dringen, stuitte zij op sterke tegenstand. 's Middags vielen de Canadezen opnieuw vanuit zuidelijke richting aan. Door voltreffers van de Duitse artillerie op een Canadese commandopost sneuvelden ruim tien officieren en manschappen. Bovendien verzette de Duitse marine-infanterie zich hevig. Wagenborgen bleef voorlopig in Duitse handen, maar de Canadezen voerden versterkingen aan. Op zondag 22 april beperkten de geallieerden zich bij daglicht tot verkenningspatrouilles. Aan het eind van de dag voerden drie compagnieën van het bataljon gelijktijdig vanuit drie richtingen een aanval op het dorp uit. Ondanks hevig verzet van geïsoleerd vechtende groepjes Duitsers in het centrum van het dorp, hadden de Canadezen Wagenborgen rond middernacht in handen. Onthulling Het monument is onthuld in 1970.