Warffum, plaquette voor Benjamin Broekema

De plaquette voor Benjamin Broekema in Warffum (gemeente Eemsmond) is opgericht ter nagedachtenis aan deze joodse medeburger die in het Poolse concentratiekamp Auschwitz is omgebracht. Benjamin Heiman Broekema (1904-1942) was een actieve, joodse socialist die groot was in zijn Groningse land. Een man die dacht, sprak en schreef in de taal van zijn geboortegrond. Broekema stond midden in het dorpsleven van het Groningse Warffum. Een typische verenigingsman, lid van de toneelclub, de fanfare, de voetbalvereniging en de plaatselijk afdeling van de VARA en de SDAP. Zijn opleiding was mager. Na zes klassen lagere school werd hij slager, zoals veel joden op het platteland. Maar in hem brandde het vuur van het schrijverschap. Zijn literaire ambitie mondde uit in een omvangrijke oeuvre: ruim veertig toneelstukken, tientallen korte verhalen, een dichtbundel en een streekroman. Bovendien schreef hij wekelijks voor de Gronings-Drentse editie van Het Volk , een uitgave van de Arbeiderspers. Hoewel hij al vroeg waarschuwde voor de gevaren van het opkomende nationaal-socialisme, dook hij niet onder toen hij een oproep voor Westerbork ontving. De mogelijkheden om onder te duiken waren hem wel aangereikt, maar hij vreesde dat dit tot represailles voor zijn familie zou leiden. Op 15 juli 1942 werd hij met het eerste transport uit het doorgangskamp Westerbork naar het concentratiekamp Auschwitz getransporteerd, waar hij de dood vond. Enkele maanden later werden ook zijn vrouw en zijn twee dochtertjes in Polen om het leven gebracht. Onthulling De plaquette is onthuld op 29 september 2001 door nieuwslezeres Pauline Broekema. Zij schreef het boek Benjamin, een verzwegen dood . Mevrouw Broekema sprak tijdens de onthullingsplechtigheid de volgende woorden: 'Hier is het allemaal geschreven. In de woonkamer, aan de tafel. De tientallen toneelstukken, de radiopraatjes, Koos de streekroman en de columns voor de krant. Hier, op deze prachtige plek woonde hij strategisch. De nieuwsgierige, de oplettende en de sfeergevoelige had zich geen betere plek kunnen wensen. Alles wat naar en van het station kwam kon hij zien passeren. Ook had hij de haven in de buurt, met de schippers die hun vracht naar de stad brachten. Hier woonde de schrijver Benjamin Heiman Broekema maar ook de slager. Dit was zijn uitvalsbasis, op de fiets de klanten af. Die hij aanhoorde, wiens verhalen hij regelmatig verwerkte in zijn stukjes. Hij kende het leven in het dorp door en door. Wie hem leest ziet hoe veel hij van de plattelandssamenleving hield. In juli 1939 beschreef hij in een column een zomeravond in het dorp: Zummeroavend ien 't loug . Wie het stuk leest, ruikt, hoort, voelt de zomer. De stilte, de mensen die buiten bij het hekje nog even de dag doornemen. En ziet Broekema staan die deelneemt aan het gesprek maar ook waarneemt en opslaat: Oavend vil over 't laand. Dreumerg stonnen bomen ien de schemer en deur de bloaren ritselde n lei wiendje. 't Volk ston boeten lui en pelzaalerg proatend, of rustend noa 'n daag van stoer aarbaalden. Der stonnen vraauwlu mit haanden over 'nkander en kerels trokken aan heur piepkes dat tabaksrook heur boven 't heufd stoof. Ze haarn zuk vris wosken en heur oavendgoud aantrokken. Dat was de oetlopersboksem en 't jaske van 't ol Zundagspak. Zei proaten over gounent dei mit nkander overhoop laggen, vertelden van minne kerels en slechte vraauwlu, en van gounent mit 't gat vol schulden. Zai wizzen ales wat de lu verkeerd deden, en ze wissen ook krekt houdat 't nou ainlieks wel mos haar. De mensen herkenden zich in Benjamin Broekema. Socialist en liberaal, ze lazen zijn stukjes. Poere zei wat de mensen dachten. Maar, liet tegelijkertijd ook merken waar hij stond. En met wie hij solidair was. Ook in het stuk, over de zomeravond, beschrijft hij ze. Gainent van dat volk of ze mozzen overdoags stoer poot oan. Aalmoal mozzen ze doagen moaken van zo'n uur of elf, twoalf, meer sums. En galnain was der bie del vekaansie haar. Dei de mooiste tied van 't joar op raais ging mit 't mooi pakje aan, en dei sigoaren smoken kon en achter 'n glas dit of dat: noar mooie meziek zitten kon te lusteren mit femille of vrunden. Dit is het huis waar dat enorme oeuvre tot stand kwam. En dit is het huis van het gezin Broekema. Van Sara van der Klei, zijn vrouw. Het huis waar hun twee kinderen werden geboren. Reina en Lineke. Hier hebben ze gespeeld. Hier ook is Benjamin geconfronteerd met de eerste tekenen, die uiteindelijk hebben geleid tot het totale isolement, deportatie en moord. Voor Benjamin Broekema was er maar één taal: het Gronings. Een taal die hij koesterde, bijschaafde en onderhield. Kenner bij uitstek, Professor Siemon Reker heeft wel eens gezegd dat het Gronings van Benjamin beter is het zijne. Broekema schreef eens dat hollanders het Gronings bot vonden. Zelf wist en bewees hij hoe mooi zijn taal is. Wondere stilte van de zummeroavend. De zoemende muggen zongen 't laid veur de stille waarkers onder 't proatje bie 't hekje en 't heegke. Rust. Bainen oetsteken, hangen tegen 't hek, smoken. Mörgenvro zol 't waark weer begunnen. Pokkelen, swaiten, sjouwen, vörken. Mor 'd oavend was zo mooi, zo stil, zo rusteg. Wondere geuren wazzen der op del mooie zummeroavend, en 't volk rustte zuk oet, en plezaaierde bie de hekjes onder 'n proatje. '