Sneek, 'De verborgen gemeenschap'

Het monument 'De verborgen gemeenschap' in Sneek is opgericht ter nagedachtenis aan 25 joodse medeburgers die tijdens de Tweede Wereldoorlog door de bezetter zijn gedeporteerd en in concentratiekampen zijn omgebracht. Tevens wordt met het gedenkteken de voormalige joodse synagoge in herinnering gebracht, die tot 1945 in de stad was gevestigd. De namen van de 25 joodse slachtoffers luiden: Beeltje Ekstein-Godschalk , Lion van Gelder , Carolina van Gelder-Bilderbeek , Max. Kuyt , Ella Lebenstein , Clara Hanna Mendelson , Isaäc Joseph Mendelson , Meta Clara Mendelson , Frederika Mendelson-Onderwijzer , Eduard Pino , Jacob Pino , Lina Pino , Margot Pino , Mechgelien Pino , Roosje Pino , Erna Pino-Adler , Berta Pino-Sichel , Philip Rodrigues , Moritz Rothschild , Berta Rothschild-Colomb , Emma M. Turksma-van der Hove , Levi Nathan Velleman , Esther van de Vliet-Gudema , Rozet IJzerman en Samuel Zwart . Op 1 oktober 1941 werden in Sneek en omgeving 68 joden geregistreerd. In de nazomer van 1942 zijn verscheidene joodse inwoners uit Sneek ondergedoken. De anderen (circa 25 mensen) bleven nog openlijk in de stad wonen. Begin maart 1943 was de bezetter van plan alle joden in Sneek op te pakken. Dit zou 's avonds om half tien gebeuren. Enige uren tevoren werden de joodse inwoners door de verzetsgroep Lever gewaarschuwd. Een aantal van hen, onder wie de rabbijn en zijn vrouw, dook alsnog onder. De anderen, in hoofdzaak bejaarden, wilden niet. 's Avonds werden zij door de bezetter opgehaald en via Leeuwarden naar concentratiekampen gedeporteerd. Op vrijdag 3 november 1944 werd door de bezetter in Sneek een razzia gehouden. Er werd gezocht naar mannelijke inwoners die tewerkgesteld moesten worden bij de Duitse verdedigingswerken in Drenthe. Bij die gelegenheid werd de toegangsdeur van de synagoge geforceerd en het interieur (inclusief de glas-in-loodramen) vernield. Toen de bezetter weer vertrok, was de synagoge voor iedereen toegankelijk. In de daaropvolgende nacht gingen de politiemannen D.J. Brouwer en G. Duits, van wie eerstgenoemde deel uitmaakte van de verzetsgroep Lever, het gebouw binnen om te zien of er nog iets te redden viel. Alles wat nog van waarde was, werd gebundeld en over de muur gegooid die de plaats achter de synagoge scheidde van de tuin van de familie Radsma aan de Wijde Burgstraat 7. Radsma woonde in de dienstwoning van de rijksbelastingen, waar hij conciërge was. Ook hij was medewerker van de verzetsgroep Lever en hij verborg de goederen in de kelder onder het belastingkantoor. Op 15 januari 1945 roofde de Sicherheitsdienst het huis van de familie Radsma leeg. De goederen uit de synagoge werden echter niet gevonden. De familie Radsma wist net op tijd te ontkomen. Een deel van de geredde inventaris van de synagoge is via de joodse gemeente in Leeuwarden naar het Israëlische jeugddorp Kvar Batja te Raänana gebracht. Oprichting Het oorspronkelijke 'Joods monument' kwam tot stand op initiatief van een comité dat zich inzette voor de oprichting van een bescheiden monument waarop de namen van de uit Sneek afkomstige joodse oorlogsslachtoffers zijn aangebracht. Op initiatief van Marcel Wallage, Matthijs Graafland en Henk van der Veer besloot de gemeente in 2022 het 'Joods monument' te vervangen met het monument 'De verborgen gemeenschap'. Onthulling Het monument 'De verborgen gemeenschap' werd op 12 juli 2023 onthuld door burgemeester Jannewietske de Vries. De oorspronkelijke tegel, die herinnerde aan de voormalige synagoge, werd onthuld op 4 mei 1972. De gedenksteen is onthuld op 19 juni 1995 door de heer Ernst Pino, een van de weinige leden van de Sneker familie Pino die de Tweede Wereldoorlog overleefden. Na de oorlog emigreerde de heer Pino naar de Verenigde Staten. Tijdens de onthulling in 1995 zei rabbijn J.S. Jacobs in een toespraak het volgende: 'De namen van de mensen die wij hier gedenken zijn niet van oorlogsslachtoffers in de gebruikelijke zin van het woord. Het gaat hier om slachtoffers van moord. Moord, veroorzaakt door het racisme dat alle normen van een beschaafde samenleving verbrak. Ik hoop dat iedereen die hier langs komt en de namen leest, zich van dit onderscheid bewust zal zijn en in dit bewustzijn elk racisme dat in de wereld bestaat op zijn eigen manier zal bestrijden.'