Aanplakbiljet, Aankondiging van de Nederlandse Volksbeweging

Een avond van de Nederlandse Volksbeweging in de Stadsgehoorzaal met als sprekers F.J.H. Bachg, C. Beekenkamp en J. Engels. De Nederlandse Volksbeweging, die zich op 3 juli 1945 in de Stadsgehoorzaal aan de Leidse bevolking presenteerde, vertolkte een heel nieuw politiek geluid. In een manifest, dat in mei in het voormalige illegale blad Je Maintiendrai was afgedrukt, werd opgeroepen tot een radicale vernieuwing in de politiek op basis van een personalistisch socialisme en een radicale geestelijke vernieuwing op basis van zowel het Christendom als het humanisme. De NVB was tijdens de oorlog voorbereid door gijzelaars in het seminarium Beekvliet in St. Michielsgestel. Het lag in de bedoeling tot een nieuwe persoonlijk-socialistische volkspartij te komen voor alle gezindten (de ‘doorbraak’). In beginsel stonden veel kopstukken uit de oude politieke partijen welwillend tegenover de NVB. Eind juni was NVB-leider W. Schermerhorn minister-president geworden. Noch de SDAP noch de RKSP wilden uiteindelijk met de NVB veel verder gaan en richtten twee nieuwe partijen op, de PvdA en de KVP. Dat betekende het einde van de NVB. Maar op de avond van 3 juli 1945 was de NVB nog allesbehalve uitgekristalliseerd, dat zou pas in oktober het geval zijn. De drie sprekers van die avond waren niet de minste persoonlijkheden. F. Bachg uit Den Haag was lid geweest van de Tweede Kamer voor de RKSP. Beide andere sprekers kwamen uit Leiden. Daarvan was C. Beekenkamp misschien wel de bekendste persoon, aangezien hij al vanaf 1931 in de gemeenteraad voor de AR had gezeten. Op 1 juli was hij wethouder van onderwijs geworden. De opmerkelijkste spreker was ongetwijfeld Jacq Engels (1896-1982). In 1936 was hij in Leiden komen wonen vanwege zijn werk bij de Arbeiderspers. Al gauw was hij bezoldigd bestuurder geworden van het NVV. In 1940 legde hij zijn functie neer omdat het NVV onder nationaal-socialistische controle kwam. Hij werd in 1943 gearresteerd wegens verboden politieke activiteiten en jodenhulp, maar kwam weer vrij na een half jaar gevangen te hebben gezeten in Vught. Engels had in 1945 een kleurrijke politieke carrière achter de rug. Hij was o.m. lid geweest van de SDAP, de CPN (geroyeerd) en de Revolutionair Socialistische Partij. Na een breuk met Henk Sneevliet was hij weer bij de SDAP terechtgekomen. Hij was werkzaam bij het NAS en bij het NVV. Engels was lid geweest van veel socialistische organisaties en was korte of langere tijd betrokken bij het communisme, radicaal-socialisme, de vrije jeugdbeweging, en (na de oorlog) het religieus-socialisme. In het Interbellum behoorde hij tot de mensen die actief hun weg zochten in de vaak tumultueuze wereld van het radicale socialisme. Hij heeft zeer veel artikelen geschreven en een aantal grotere publicaties. Zo schreef hij in 1926 het boek “De communist en zijn sexueele moraal”. Het verscheen in een kleine oplage met een voorwoord van Henriëtte Roland Holst. In dit boek bracht hij als een van de eersten Marx en Freud met elkaar in verband. In zijn opvattingen was er geen plaats voor de dwang van het huwelijk: de sexualiteit moest vrij kunnen plaatsvinden. De opvoeding van kinderen was een gemeenschapstaak. Er zouden woonblokken moeten komen met gemeenschappelijke keukens en wasgelegenheden. Het is echter de vraag of hij in 1945 nog steeds deze opvattingen had. Zijn privéleven was ook opmerkelijk: hij was 2x gescheiden en in november 1943 voor de derde keer gehuwd. Zo bezien moet hij voor de beide andere sprekers van deze avond, een katholiek en een gereformeerd politicus niet de meest acceptabele kandidaat zijn geweest. Ze hadden alleen het enthousiasme voor de NVB gemeenschappelijk. Hoe Engels daarbij betrokken is geraakt is niet bekend. Alle drie de sprekers van 3 juli hadden de Oproep en het Program van de NVB ondertekend. In Leiden (en ook in andere plaatsen) was dat een select gezelschap van vooral academici. Hoewel de NVB geen politieke partij was kwamen er wel zes vertegenwoordigers (waaronder Engels) in de noodgemeenteraad, die in november 1945 werd geïnstalleerd. Zij zaten er niet als mandatarissen, maar als “dragers” van de NVB-gedachten. Over de reden waarom juist zij voor de NVB in de raad kwamen is niets bekend. Vóór de oorlog was Engels ook actief geweest in de religieus-socialistische kringen en was bekend met de opvattingen van W. Banning. Na het mislukken van de NVB werd hij in 1946 lid van de PvdA.