Commissaris der Koningin in de Provincie Utrecht 1920-1954

Geschiedenis van de archiefvormende instelling Algemeen Het ambt van de Commissaris der Koningin ligt verankerd in de Grondwet van 1814. Artikel 76 van deze Grondwet luidde: "Er zullen zijn in alle Provinciën of Landschappen Commissarissen van den Soevereinen Vorst, onder zulke benaming, als Hij zal goedvinden. Hij geeft aan denzelven zoodanige instructie, als Hij ter uitvoering van het gezag, Hem bij deze Grondwet toegekend, zal vermeenen te behooren". Volgens de instructie van 1820 was de Commissaris of Gouverneur verantwoordelijk voor de uitvoering van koninklijke bevelen door Gedeputeerde Staten. Hij bracht jaarlijks aan de Koning verslag uit over de toestand van de provincie. Tot 1850 was het in feite de Koning, die door middel van de Gouverneurs de provincies bestuurde. Koning en Gouverneurs hadden veel contact met elkaar. De provinciale wet van 1850 maakte de Commissaris des Konings, zoals hij vanaf dat moment officieel heette, wat minder besturend en meer toezichthoudend. De invloed van het centrale bestuur op de provincie werd geleidelijk minder en de Commissaris werd, na jaren spreekbuis van de Koning geweest te zijn, tenslotte een echt provinciaal ambtenaar die de belangen van zijn provincie diende. Als zodanig is hij sinds 1962, bij de invoering van de nieuwe Provinciewet, verantwoording schuldig aan Provinciale Staten. Dit geldt uiteraard niet ten aanzien van zijn rijkstaken. Maandelijks overleggen alle Commissarissen met elkaar en met de Minister van Binnenlandse Zaken. Daarnaast is er een afzonderlijk overleg met bewindslieden naar aanleiding van concrete zaken. De Commissaris der Koningin heeft ten minste één keer per jaar persoonlijk contact met de Koningin. De Commissaris der Koningin als rijksambtenaar Als gedeconcentreerd rijksambtenaar bezoekt de Commissaris jaarlijks telkens een aantal gemeenten in de provincie en brengt van zijn bevindingen verslag uit aan Gedeputeerde Staten en de Minister van Binnenlandse Zaken. Bij burgemeestersbenoemingen doet de Commissaris een gemotiveerde aanbeveling en bij herbenoeming brengt hij advies uit. Deze taak is in de loop der jaren nauwelijks veranderd. Hij maakt een voordracht van tenminste twee personen aan de Minister van Binnenlandse Zaken, waarna benoeming door de Kroon volgt. De invloed van de Commissaris hierbij was vroeger groter dan nu. De ministers volgden in het algemeen de door de Commissaris gedane aanbeveling. Hij ziet ook toe op de ambtsbetrachting van alle in de provincie aanwezige burgerlijke rijksambtenaren. De ontwikkeling van de diverse rijksdiensten maakte dit toezicht in de loop der jaren vrijwel overbodig. De ambtenaren kwamen in toenemende mate onder gedeconcentreerd opererende inspecties en directies te ressorteren. De Commissaris zorgt voor handhaving van de openbare orde en heeft een coördinerende rol bij de bestrijding van rampen en de voorbereiding van de civiele verdediging. Zo is hij nauw betrokken bij de organisatie van de politie en brandweer en van de Bescherming Bevolking in de provincie. In buitengewone omstandigheden, in tijden van oorlogsgevaar, toestand van verhoogde waakzaamheid en burgerlijke uitzonderingstoestand heeft de Commissaris als vertegenwoordiger van het centrale gezag ook buitengewone bevoegdheden. Een ander onderdeel van de taak van de Commissaris der Koningin is het adviseren over het verlenen van koninklijke onderscheidingen en toekennen van predikaten. Bovendien is hij direct betrokken bij de ontvangst van leden van het Koninklijk Huis bij officiële bezoeken aan de provincie of aan gemeenten en waterschappen in de provincie. De Commissaris der Koningin als provinciaal ambtenaar De bevoegdheden van de Commissaris als provinciaal ambtenaar kunnen we onderverdelen in het voorzitterschap van Provinciale Staten en Gedeputeerde Staten, zijn functioneren als orgaan van de provincie en het medebewind. De basis van deze bevoegdheid ligt in artikel 58 van de Provinciewet. De Commissaris der Koningin heeft uit hoofde van zijn functie grote invloed op het provinciaal beleid. Hij draagt zorg voor het bijeenroepen van de Provinciale Staten en voor de handhaving van de openbare orde in de statenvergadering. De Commissaris leidt de vergaderingen van de Staten en heeft een adviserende stem. Hij tekent alle stukken die van Provinciale Staten of Gedeputeerde Staten uitgaan. Alle aan Provinciale Staten of Gedeputeerde Staten gerichte stukken worden door hem (of in zijn naam) geopend en hij draagt zorg voor een spoedige behandeling en afdoening. De Commissaris heeft het oppertoezicht over de provinciale griffie. Het oppertoezicht is overigens iets anders dan het normale toezicht wat door de griffier en de diensthoofden wordt uitgeoefend, het is meer sturend dan leidend. Ingevolge de artikelen 115 en 116 van de Provinciewet vertegenwoordigt de Commissaris der Koningin als orgaan de provincie in en buiten rechte. Deze artikelen vormen min of meer de grondslag voor de talloze activiteiten waarbij hij namens de provincie, al dan niet in representatieve sfeer, optreedt. De Commissaris wordt bij alle mogelijke kwesties betrokken en bij alle mogelijke gelegenheden uitgenodigd. Wanneer burgers in de problemen komen met gemeentebesturen, andere instanties of met elkaar, wenden zij zich vaak voor bemiddeling tot de Commissaris. In een aantal gevallen is het medebewind aan de Commissaris in plaats van Gedeputeerde Staten opgedragen, zoals het geval is met de afgifte van rijbewijzen en paspoorten. De Commissaris der Koningin in de oorlogsjaren Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de naam Commissaris der Koningin vervangen door Commissaris der Provincie. In 1941 werd de zittende Commissaris Bosch van Rosenthal vervangen door een NSB'er. Van 1941-1945 nam de Commissaris van de Provincie de taken van de Staten waar. GS werden gedegradeerd tot een college van bestuursraden met adviserende bevoegdheid. Van 1945-1946 namen GS de taken van de Staten waar. Het Kabinet van de Commissaris der Koningin Het Kabinet van de Commissaris der Koningin vormt onderdeel van de provinciale griffie, met de griffier als diensthoofd. De specifieke taken die door het Kabinet worden uitgevoerd, in de zin van administratieve ondersteuning, hangen zeer direct samen met de functie en de persoon van de Commissaris der Koningin.