Archief van het gemeentelijk Slachthuis Alkmaar en het archief van de Commissie van Bijstand

Bereik en inhoud Oorspronkelijke inleidingen en bijlagen Samenvatting van de inhoud van het archief Het archief bevat stukken betreffende organisatie, personeel en financiën. Verder o.a. stukken betreffende de aanschaf en onderhoud van divers apparatuur, de bouw en verbouwing van verschillende ruimten, het opruimen van kadavers en de naleving van de Vleeskeuringswet. Archiefvorming Geschiedenis van de organisatie Het gemeente-slachthuis van Alkmaar, gelegen op de hoek Kruseman van Eltenweg en de Helderseweg, de plek waar thans ( 2003) het Gerechtsgebouw staat, werd op 27 maart 1908 officieel geopend en op 1 april daarop volgend in gebruik genomen. Hiermee was Alkmaar een van de eerste middelgrote gemeenten met een modern openbaar slachthuis: Amsterdam was haar al voor gegaan en Den Haag moest nog volgen. Het slachthuis werd, namens het gemeentebestuur, geleid door een directeur. Deze kon beschikken over drie medewerkers in vaste en vijf in voorlopige dienst. Daarnaast werd er in de loop van dat jaar een plaatsvervangend directeur en een tweede opzichter-hulpkeurmeester aangetrokken (in 1980 beschikte de dienst over 39 vaste medewerkers en vijf in tijdelijke dienst). Naast de directeur was er aan het gemeente-slachthuis een Commissie van Bijstand verbonden. Deze adviseerde de gemeente bij het beheer van Slachthuis en Vleeskeuringsdienst. De Commissie vormde vanaf 1920 haar eigen archief. Vanaf 1969 werd de Commissie in de jaarverslagen omschreven als Raadscommissie. In het jaarverslag over 1934 meldt de directeur dat de dienst marktwezen aan het slachthuisbedrijf is toegevoegd. Hoewel onder de hoede van één directeur werd het archief van het marktwezen, op een enkele uitzondering na, apart van dat van het slachthuis gevormd. Binnen het slachthuis waren er twee diensten te onderscheiden: het Slachthuis (vanaf 1970 Openbaar Slachthuis, vanaf 1975 Slachtinrichting en Vleeskeuringsdienst Alkmaar) en de Dienst der Vee- en Vleeskeuring (vanaf 1923 de Centrale Keuringsdienst van Vee en Vleesch te Alkmaar) deze was onderverdeeld in een binnendienst en een buitendienst. De buitendienst had toezicht op de vee- en vleeskeuringen in omliggende gemeenten: de Vleeskeuringskring Alkmaar (vanaf 1959 de Keuringsdienst van Slachtdieren, Vlees en Vleeswaren, Kring Alkmaar, vanaf 1971: de Repressieve Keuringsdienst van Vlees en Vleeswaren Kring Alkmaar). In 1959 werd, met het van kracht worden van de Gemeenschappelijke Regeling met omliggende gemeenten, de Kadaverophaaldienst Kring Alkmaar als afzonderlijke dienst in de jaarverslagen opgevoerd. Vanaf 1975 is de benaming gewijzigd in Voorcentralisatiedienst Destructiemateriaal Kring Alkmaar. Gedurende de Tweede Wereldoorlog werd het slachthuis aangewezen als centrum voor de distributie van vlees en als militaire slachterij. Ook de opslag van boter werd in deze perioden van overheidswege aan Alkmaar gedelegeerd. In 1985 werd het gemeentelijk slachthuis opgeheven. Wetgeving en verordeningen met betrekking tot de diensten In 1919 kwam de Vleeskeuringswet tot stand en naar aanleiding daarvan kwam Alkmaar in 1922 met omliggende gemeenten tot de oprichting van een Vleeskeuringkring met een gemeenschappelijk gebruik van het slachthuis te Alkmaar. In 1958 werd de Vleeskeuringwet drastisch gewijzigd. Ingevolge de daaruit voortvloeiende uitvoeringsvoorschriften werden datzelfde jaar de gemeentelijke verordeningen op de keuringsdienst van slachtvee en van vee herzien. De bij het slachthuis aangesloten gemeenten werden geadviseerd bij de totstandkoming van zoveel mogelijk uniforme verordeningen. In 1958 trad ook de Destructiewet in werking die de gemeenten verplichtte een destructieverordening op te stellen. Voor het bewerkstelligen van uniforme verordeningen voor de omliggende gemeenten trad Alkmaar adviserend op waarop in 1959 een Gemeenschappelijke Regeling voor een Kadaverophaaldienst tot stand kon komen. Vanaf 1973 komt deze dienst in de jaarverslagen voor als “Voorcentralisatiedienst van Destructiemateriaal”. In 1970 werden door de oprichtingsplannen inzake een Gemeenschappelijke Regeling repressieve keuring van vlees en vleeswaren kring Alkmaar, de vleeskeuringverordeningen van de betreffende gemeenten gewijzigd. In 1974 trad de regeling met de officiële naam: “Regeling betreffende de uitvoering van het toezicht op de naleving van de bij of krachtens de Vleeskeuringwet gestelde bepalingen en de repressieve keuring van vlees en vleeswaren kring Alkmaar” in werking. Aan de regeling werd een beheerscommissie gevoegd. Per 1978 werd de Vleeskeuringwet opnieuw gewijzigd. Het rijk wenste een organisatorische scheiding tussen Slachthuis en Vleeskeuringsdienst. Dit leverde, door het wegvallen van een belangrijk deel van de inkomsten ingevolge artikel 8 van de wet, de exploitatie van het slachthuisbedrijf voor het eerst een structureel verlies op, op het onderdeel slachtinrichting. Naar aanleiding van de wetswijziging, welke ondermeer inhield dat de kosten van de Vleeskeuringsdiensten inclusief de repressieve keuring bij het rijk gedeclareerd konden worden, besloot de beheerscommissie van de repressieve keuringsdienst geen vergaderingen meer te houden, tenzij bij bijzondere noodzaak. Daarbij werd ook besloten dat de Gemeenschappelijke Regeling, de organisatie en de administratie inzake de repressieve keuring en het toezicht krachtens de vleeskeuringwet geen wijziging behoefde. Geschiedenis van het archiefbeheer Het archief werd bewaard op de administratie. In 1931 werd een gedeelte van de bovenverdieping van het administratiegebouw ingericht als archiefruimte. De materiële staat van het archief was goed. In het archief werden stukken aangetroffen die ook deel uit maakten van het archief van het Marktwezen, waar onder de registers van inschrijving van de inkomende en uitgaande post. Deze werden vanaf 1968 gezamenlijk gebruikt. Besloten werd de registers in het slachthuisarchief te bewaren. De overige aangetroffen archiefstukken betreffende het Marktwezen zullen naar dat archief worden overgebracht. Het archief werd in 1985, na de liquidatie van het slachthuisbedrijf, overgedragen aan de gemeentelijke archiefdienst. Het oudste archiefstuk is het jaarverslag 1908, het jongste is de verklaring van overdracht van 1985. Het archief besloeg bij de overdracht circa 50 strekkende meters. Na een eerste selectie resteerde 22,50 meter. Na inventarisatie resteert 5 meter. Het archief is openbaar, met uitzondering van enkele stukken waarvoor een openbaarheidsbeperking van 75 jaar geldt. Gebruikte literatuur Het archief zelf geeft erg veel informatie over de organisatie, met name de jaarverslagen, maar achtergrondinformatie over het ontstaan van de slachthuisinrichting werd niet aangetroffen. Hiervoor mag ik verwijzen naar een tweetal publicaties van drs. P. A. Koolmees: Vleeskeuringen en openbare slachthuizen in Nederland 1875-1985 . Utrecht 1991 en Symbolen van openbare hygiëne. Gemeentelijke slachthuizen in Nederland 1795-1940 . Rotterdam 1997. Het Geïllustreerd Zondagsblad van “Het Nieuws” , jaargang 2, nr. 14, Alkmaar 1908 is geheel gewijd aan het slachthuis en geeft qua tekst en foto’s een goed beeld van de inrichting kort na de officiële opening. Interessant is ook Moreau, A., “L’Abattoir d’Alkmaar” in Revue Pratique des Abattoirs et de l’Inspection des Viandes et Comestibles , derde jaargang nr. 6, Parijs 1910.