Inventaris van het archief van de Nederlands Hervormde Gemeente van Hooge en Lage Zwaluwe

Nederlands Hervormde Gemeente van Hooge en Lage Zwaluwe Bereik en inhoud: Inleiding Hooge en Lage Zwaluwe vormden destijds één hervormde gemeente met één predikant. Deze fungeerde onder de classis Dordrecht, en werd betaald door de heer, in casu de prins van Oranje. Hooge Zwaluwe was destijds, zowel kerkelijk als burgerlijk, de voornaamste van de twee dorpen. Daar stonden het gemeentehuis. De kerk en de pastorie. In Lage Zwaluwe deed de predikant maar vier keer per jaar dienst, een gewoonte die nog stamde uit de roomse tijd, toen de pastoor maar vier keer per jaar de kapel bezocht. In de loop der jaren nam de betekenis van Lage Zwaluwe echter steeds toe. In 1696 kreeg het dorp een kerk. Tegen het einde van de 18e eeuw stelden die van Lage Zwaluwe echter steeds hogere eisen. In 1792 gingen zij met stokken, vork en scherp geweer naar de Hooge Zwaluwe om de raadsheer Tollius de resolutie af te dwingen over de predikbeurten (inv.nr 41. De predikant zou nu alle zondagen moeten prediken, behalve in de vier wintermaanden, terwijl hij vroeger slechts om de veertien dagen naar Lage Zwaluwe reisde. In 1810 eisten die van Lage Zwaluwe overplaatsing van de pastorie op grond van het feit dat Lage Zwaluwe 694 hervormden telde, en Hooge Zwaluwe slechts 384. De geschillen tussen beiden Zwaluwen worden in 1815 bijgelegd met een (uitgevoerd) Salomonsoordeel, wanneer bij Koninklijk Besluit de hervormde gemeente van Lage Zwaluwe gemachtigd wordt een eigen predikant te beroepen. Sindsdien leidt de gemeente van Lage Zwaluwe een eigen bestaan. De titel van deze inventaris had dus, iets langgerekt moeten zijn: inventaris van het archief van de hervormde gemeente der beide Zwaluwen (tot 1815), en van Hooge Zwaluwe (vanaf 1816. De afsplitsing van Lage Zwaluwe bracht geen administratieve wijzigingen met zich mee; het bleek dus niet mogelijk een caesuur aan te wijzen in de archiefvorming. Niet alleen de hervormden van Lage Zwaluwe maakten die van Hooge Zwaluwe het leven moeilijk, ook katholieken kwamen er in toenemende mate naar het 100% protestantse en Hollandse dorp een gedeelte van de huidige provincie Noord-Brabant behoorde n.l. tot het graafschap Holland. De eerste roomsgezinde´ zou omtrent 1705 of 1706 volgens de getuigenis van de oudste lieden op de Zwaluwe gekomen zijn (inv. 708. In 1710 woonden er al drie R.K. gezinnen. In 1786 werd de katholieke kerk gebouwd. Hoewel de bevolking van beide Zwaluwen ook deelgenomen heeft aan financiering van de kerk van Hooge Zwaluwe, kan deze toch beschouwd worden als geschenk van prins Frederik Hendrik. Ze werd gebouwd in 1641, na de afbraak van het oude gebouw, dat dateerde uit de jaren rond 1483. Architect was de beroemde Jacob van Campen (1595-1657) Aan weerszijden van de ingang bevinden zich gedenkstenen. Een draagt de tekst van de eerst brief van Petrus 2, Áls levende stenen´ bouwt uzelf op tot een geestelijk huis´. De steen langs de ingang draagt het opschrift: Deo Optimo Maximo et sacro conventui populi sualuensis, aedem a fundamentis extructam dicavit Fredricus Henricus principatus auriacus MDCXLI: Frederik Hendrik prins van oranje, heeft dit heiligdom van fundamenten af opgetrokken, gewijd aan de allerhoogste God en aan de zalige gemeente van het volk van Zwaluwe, 1641. Een belangrijke restauratiecampagne had plaats in de jaren 1777-1779. Bij de staatsregeling van 1798 werd de toren eigendom van de burgerlijke gemeente. Dit werd een bron van langdurige geschillen: pas in 1858 werd precies bepaald wat onder de toren verstaan moest worden. De kerk is geheel uitgebrand op 7 juni 1910, toen het gebouw door de bliksem werd getroffen, en na restauratie weer in gebruik genomen op 24 maart 1912. Zwaar beschadigd tijdens de bevrijding, in november 1944, was de kerk aan een algehele restauratie toe. Deze vond plaats in de jaren 1950-1951. Men kan zich afvragen of deze restauratie wel aan alle eisen beantwoordde, nu is er een restauratiecommissie opgericht omdat het gebouw weer aan ingrijpende werkzaamheden toe is. De kerk genoot inkomsten uit de zogenaamdekerkestuiver´, een stuiver op de gulden van de pacht der landerijen van de Domeinen, in 1635 door prins Frederik Hendrik verleend. In 1757 werd de kerkestuiver omgezet in een vast bedrag fl. 600, dat de hervormden sinds 1796 nog moesten delen met de katholieken. Het bedrag werd voor de laatste maal uitgekeerd in 1809 en ondanks hardnekkige pogingen na 1815 niet meer herkregen. Hetzelfde lot onderging ook het zogenaamde ´oortje arme´, een oortje op iedere pachtgulden, dat werd uitbetaald voor diakonie voor ondersteuning van de armen. Het ´oortje arme´werd een vast bedrag van fl. 150, na de omwenteling eveneens verdeeld tussen katholieken en hervormden en tijdens de Franse tijd definitief verloren. Inventaris van het archief van de Nederlands Hervormde Gemeente van Hooge en Lage Zwaluwe, 1607-1980 Archiefvormers: