Artikelenreeks over collaboratie

Het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging

In 2025 wordt het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) openbaar. Dit archief is een van de belangrijkste en meest geraadpleegde archieven over de Tweede Wereldoorlog. Het CABR bevat dossiers van ruim 400.000 mensen die verdacht werden van collaboratie. Niet iedereen van hen is voor een rechter verschenen of veroordeeld.

Meer informatie

Artikelenreeks

Hier vindt u de reeds gepubliceerde artikelen over collaboratie. Dit overzicht zal verder aangevuld worden met nieuwe artikelen.

NSB-burgemeesters in opleiding: de opmaat naar de 'Nieuwe Orde'
Vanaf 1941 worden in bezet Nederland steeds meer zittende burgemeesters vervangen door leden van de NSB. De installatie van deze NSB-burgemeesters markeert het begin van de 'Nieuwe Orde', die onder leiding van de Duitse bezetter de herstructurering en nazificering van de Nederlandse samenleving op sociaal, politiek en economisch gebied omvat. Al snel blijkt dat de NSB moeite heeft om geschikte kandidaten te vinden voor de functie van burgemeester. Op verzoek van Ernst August Schwebel, de Beauftragte van de provincie Zuid-Holland, wordt door de afdeling Bestuurszaken van de NSB een speciale cursus opgezet voor degenen die in aanmerking willen komen voor het burgemeesterschap.

 

Hendrik Krekel: de brieven van een foute filosoof
Voor het project Oorlog uit Eerste Hand digitaliseerde en transcribeerde het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies onder andere de brieven geschreven door collaborateurs uit haar collectie. Zo ook de uitgebreide correspondentie van Hendrik Krekel (1888-1978): filosoof, hoogleraar en ‘politiek delinquent’. In deze brieven is te lezen hoe het Krekel als collaborateur en na de oorlog in de bijzondere rechtspleging verging.

 

Premiejagers en collaborateurs: de Colonne Henneicke
Nederlandse Jodenjagers werken vanaf het voorjaar van 1943 mee aan het opsporen en oppakken van hun Joodse medeburgers. De opgepakte Joden worden daarna gedeporteerd naar de vernietigingskampen Auschwitz en Sobibor, de meesten zijn daar vermoord. Een van de meest beruchte Jodenjagers is de Colonne Henneicke, een groep van ruim vijftig Nederlanders onder leiding van Wim Henneicke die tegen betaling jacht maakt op Joodse onderduikers. Deze groep draagt binnen een half jaar tijd bij aan de deportatie van acht- tot negenduizend Joodse mensen.

 

Stien van Bilderbeek: in de schaduw van Mussert
Stien van Bilderbeek (1887 – 1979) is de secretaresse van Anton Mussert en het eerste vrouwelijke lid van de NSB. Als zijn secretaresse en vertrouweling speelt Van Bilderbeek een grote rol binnen de NSB en in Musserts privéleven – maar altijd op de achtergrond.

 

Kinderen van vermeende collaborateurs
In bevrijd Nederland worden ruim honderdduizend vermeende collaborateurs opgepakt: dit zijn niet alleen mannen, ook hun vrouwen en kinderen worden vaak gevangengezet. Ze zitten wegens gebrek aan voldoende gevangenissen onder slechte omstandigheden op provisorische plekken gevangen, van fabrieken en scholen tot havenloodsen en voormalig concentratiekampen.

 

Wie zitten er niet in het CABR?
De berechting van vermeende collaborateurs na de bevrijding is terug te vinden in het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR). Toch missen er ook een heleboel mensen, wie overlijdt voor berechting heeft vaak een heel kort dossier of helemaal geen dossier in het CABR. De Nijmeegse broers Raijmaekers zijn hier een goed voorbeeld van, de een komt om aan het Oostfront terwijl de ander de oorlog overleeft. Lees hier over de omgekomen Antoon Raijmaekers.
Of lees deel 2 over Gerardus Raijmaekers.

 

Verzetsgroep Narda verraden
Groep Narda houdt zich vanaf 1943 bezig met hulp aan (Joodse) onderduikers, pilotenhulp en overvallen op distributiekantoren. Totdat de groep geïnfiltreerd wordt door Willem l’Ecluse. Op 2 oktober 1944 worden zes verzetsmannen en twee geallieerde piloten gefusilleerd op het terrein van het voormalige Apeldoornsche Bosch.

 

Bezoek aan postkantoor wordt Raphael Isaac Wrazlowsky fataal
De Joodse zeefmaker Raphael Isaac Wrazlowsky gaat op 20 juli 1942 in zijn zomerpak de deur uit voor boodschappen. Bij een bezoek aan het postkantoor op de Utrechtse Neude gaat het mis. Raphael wordt aangesproken door politieman Gerard Roepers. In zijn persoonsbewijs staat een J, maar hij is vergeten de verplichte Jodenster te bevestigen op zijn zomerpak. Raphael wordt gearresteerd.