De hel van Ellecom
Op landgoed Avegoor, vlakbij het Gelderse Ellecom, worden vanaf 1941 Nederlandse SS’ers getraind. In het uniform van de Waffen-SS wordt lichaam en geest gevormd naar de nazi ideologie. De komst van 139 Joodse dwangarbeiders in september 1942 in Joods werkkamp Palästina geeft de SS’ers proefkonijnen. Drie van hen overleven het werkkamp niet.
Janneke Jorna | Netwerk Oorlogsbronnen
Op 3 september 1942 komen Joden uit Amsterdam, Rotterdam en Den Haag in Avegoor aan. De mannen zijn tussen de 17 en 66 jaar. Waarom juist deze mannen in Avegoor terecht komen is niet duidelijk. Ze moeten in razend tempo en onder voortdurende slagen van knuppels en zwepen een sportterrein aanleggen. Ondanks de zware arbeid slapen de dwangarbeiders op een kale zoldervloer en krijgen weinig te eten. Al snel raken de meeste mannen ondervoed en uitgeput.
Kamp
Joods werkkamp Palästina
Joods werkkamp Palästina was van 3 september 1942 tot 21 november 1942 in gebruik. 139 Joden waren er tewerkgesteld. Zij verrichtten werkzaamheden voor en op het terrein van de SS-Schule Avegoor. Na afronding werden de mannen naar Kamp Westerbork overgebracht.
Meer over Joods werkkamp Palästina"Deze mensen waren niet aan te zien. Het leken geen mensen meer. Het waren wandelende geraamten. Vel over been. Volledig uitgeteerd. Ze konden nauwelijks op hun benen staan van magerte."
Onbekende ooggetuige in Kamp Westerbork21 november 1942
Grafsteen in Ellecom voor de slachtoffers van Avegoor.Oorlogsbronnen | NIOD
Persoon
Oorlogslevens
Meer weten over de drie slachtoffers? Bekijk de levensloop van Meijer de Groot.
Meer over OorlogslevensDrie slachtoffers
Jacob de Leon is een van de sterkste mannen als hij het kamp binnenkomt. Maar Jacob krijgt een lichamelijk inzinking. De SS’ers vatten dit op als dienstweigering. Als straf wordt hij drie dagen in de kelder opgesloten. Na één nacht wordt Jacob’s lichaam gevonden, languit op de vloer in het grondwater. Jacob komt op 18 november 1942, vlak voor de sluiting van het werkkamp, op 42-jarige leeftijd om het leven. Ook Meijer de Groot en Alfred Tuvy overlijden in het werkkamp.
Persoon
Oorlogslevens
Meer weten over de drie slachtoffers? Bekijk de levensloop van Jacob de Leon.
Meer over Oorlogslevens
Het sportterrein bij Avegoor.Oorlogsbronnen | NIOD | Fotodienst der NSB
Nederlandse SS'ers op het sportterrein in 1943.Oorlogsbronnen | NIOD | Fotodienst der NSB
Organisatie
Nederlandsche SS
De Nederlandsche SS (op 1 november 1942 hernoemd tot Germaansche SS in Nederland) werd in september 1940 opgericht door toedoen van Reichsführer-SS Himmler en stond onder leiding van Henk Feldmeijer. Hoewel de organisatie officieel een afdeling van de NSB was, gebruikte Himmler de Nederlandsche SS om zijn machtspositie in Nederland te versterken, de SS-ideologie te verbreiden en vrijwilligers te werven voor de Waffen-SS. Het lidmaatschap van de NSB was niet verplicht om toe te treden tot de Nederlandsche SS en vanaf begin 1941 bestond ook de mogelijkheid ‘Begunstigend Lid’ – een soort van donateur – te worden. In tegenstelling tot de NSB wilde de Nederlandsche SS dat Nederland zou opgaan in een Groot-Germaanse Rijk.
Meer over Nederlandsche SSDaders
Wie zijn de Nederlandse SS’ers die de Joodse dwangarbeiders met knuppels en zwepen mishandelen? Tijdens een cursus van een tot zes weken worden de Nederlandse SS’ers aan militaire training en ideologische vorming onderworpen. Alle circa 7.000 leden van de Nederlandse SS moeten deze cursus doorlopen. En de militaire training komt later vaak nog van pas. Een groot deel van de Nederlandse SS’ers komt later als vrijwilliger in de Waffen SS aan het Oostfront terecht of zelfs als kampbewaker in Nederland of daarbuiten.
Gebeurtenis
Oostfront
Het Oostfront is het strijdtoneel in Centraal- en Oost-Europa waar vanaf 22 juni 1941 tot 9 mei 1945 het Derde Rijk slag leverde met de Sovjet-Unie.
Meer over OostfrontSS-Obergruppenführer Rauter in Ellecom op Avegoor 1943
"Ik droeg als lid het zwarte uniform der S.S. afgezet met zilveren bies. (...) Gedurende mijn lidmaatschap heb ik verplicht een cursus meegemaakt op de S.S. School te Avegoor. Ik meen, dat dit in October 1943 was. Ik bleef er zes weken en deed gedurende dien tijd aan sport, exercities, schieten met klein kaliber wapen en velddiensten."
Jan Rudolf SwartNSB’er en lid Nederlandse SS
Op transport
Op 21 november 1942 worden de dwangarbeiders naar Kamp Westerbork gebracht. Op bevel van kampcommandant Gemmeker worden de mannen in het kampziekenhuis opgenomen, ze wegen dan gemiddeld nog maar 35 kilo. In Kamp Westerbork sterven nog eens twaalf mannen aan de gevolgen van de dwangarbeid op landgoed Avegoor. Nadat vijftig gemengd gehuwden Joodse mannen worden vrijgelaten wordt de rest begin 1943 alsnog getransporteerd naar de vernietigingskampen in het oosten. Van de 139 Joodse dwangarbeiders overleven 33 de Holocaust.
"Zij kregen namens de commandant de verzekering, dat zij niet naar het Oosten zouden worden doorgezonden, maar deze verzekering is tenslotte geschonden en velen zijn wel doorgezonden."
Philip Mechanicus31 mei 1943
Mens
Philip Mechanicus
Philip Mechanicus (Amsterdam, 17 april 1889 – Auschwitz, 12 oktober 1944) was een Joodse journalist. In Kamp Westerbork schreef hij een dagboek, dit is later uitgegeven als In Depot. Dagboek uit Westerbork. Via Kamp Amersfoort kwam Mechanicus in Westerbork terecht en vanaf daar werd hij doorgevoerd naar Bergen-Belsen en Auschwitz-Birkenau. Hier werd hij op 12 oktober 1944 doodgeschoten. Bron: WO2Net Biografieën.
Meer over Philip Mechanicus
Albert Konrad Gemmeker als commandant van Kamp Westerbork.Oorlogsbronnen | NIOD
Mens
Albert Konrad Gemmeker
Albert Konrad Gemmeker (Düsseldorf, 27 september 1907 - Düsseldorf, 30 augustus 1982) was SS'er en kampcommandant van Westerbork. In 1940 vervulde hij de functie van Personalreferent bij de Befehlshaber der Sicherheitspolizei und des SD. Gemmerker werd in juni 1942 korte tijd aangesteld als commandant van het Kamp Sint-Michielsgestel. Tussen 12 oktober 1942 en 11 april 1945 was Gemmeker commandant van Kamp Westerbork. Bron: WO2Net Biografieën.
Meer over Albert Konrad GemmekerDe rollen omgekeerd
Na de bevrijding komen de meeste Nederlandse SS’ers die aan het front vochten of kampen bewaakten in krijgsgevangenschap terecht. Avegoor is een kamp voor zogenaamde politieke delinquenten geworden. De NSB’ers en andere vermeende verraders breken gedwongen het sportterrein af wat de Joodse dwangarbeiders onder enorm zware omstandigheden gebouwd hebben. De bakstenen zijn hard nodig voor de wederopbouw van Nederland.
Kamp
Bewarings- en verblijfskamp Avegoor
Bewarings- en verblijfskamp Avegoor functioneerde vanaf de bevrijding van Nederland tot januari 1949. Circa 1000 politieke delinquenten werden moesten overdag werkzaamheden in en om het kamp verrichten.
Meer over Bewarings- en verblijfskamp Avegoor
