De hel van Ellecom
Op landgoed Avegoor, vlakbij het Gelderse Ellecom, worden vanaf 1941 Nederlandse SS’ers getraind. In het uniform van de Waffen-SS wordt lichaam en geest gevormd naar de nazi ideologie. De komst van 139 Joodse dwangarbeiders in september 1942 in Joods werkkamp Palästina geeft de SS’ers proefkonijnen. Drie van hen overleven het werkkamp niet.
Janneke Jorna | Netwerk Oorlogsbronnen
Op 3 september 1942 komen Joden uit Amsterdam, Rotterdam en Den Haag in Avegoor aan. De mannen zijn tussen de 17 en 66 jaar. Waarom juist deze mannen in Avegoor terecht komen is niet duidelijk. Ze moeten in razend tempo en onder voortdurende slagen van knuppels en zwepen een sportterrein aanleggen. Ondanks de zware arbeid slapen de dwangarbeiders op een kale zoldervloer en krijgen weinig te eten. Al snel raken de meeste mannen ondervoed en uitgeput.
Thema
"Deze mensen waren niet aan te zien. Het leken geen mensen meer. Het waren wandelende geraamten. Vel over been. Volledig uitgeteerd. Ze konden nauwelijks op hun benen staan van magerte."
Onbekende ooggetuige in Kamp Westerbork21 november 1942
Grafsteen in Ellecom voor de slachtoffers van Avegoor.Oorlogsbronnen | NIOD
Persoon
Oorlogslevens
Meer weten over de drie slachtoffers? Bekijk de levensloop van Meijer de Groot.
Meer over OorlogslevensDrie slachtoffers
Jacob de Leon is een van de sterkste mannen als hij het kamp binnenkomt. Maar Jacob krijgt een lichamelijk inzinking. De SS’ers vatten dit op als dienstweigering. Als straf wordt hij drie dagen in de kelder opgesloten. Na één nacht wordt Jacob’s lichaam gevonden, languit op de vloer in het grondwater. Jacob komt op 18 november 1942, vlak voor de sluiting van het werkkamp, op 42-jarige leeftijd om het leven. Ook Meijer de Groot en Alfred Tuvy overlijden in het werkkamp.
Persoon
Oorlogslevens
Meer weten over de drie slachtoffers? Bekijk de levensloop van Jacob de Leon.
Meer over Oorlogslevens
Het sportterrein bij Avegoor.Oorlogsbronnen | NIOD | Fotodienst der NSB
Nederlandse SS'ers op het sportterrein in 1943.Oorlogsbronnen | NIOD | Fotodienst der NSB
Thema
Daders
Wie zijn de Nederlandse SS’ers die de Joodse dwangarbeiders met knuppels en zwepen mishandelen? Tijdens een cursus van een tot zes weken worden de Nederlandse SS’ers aan militaire training en ideologische vorming onderworpen. Alle circa 7.000 leden van de Nederlandse SS moeten deze cursus doorlopen. En de militaire training komt later vaak nog van pas. Een groot deel van de Nederlandse SS’ers komt later als vrijwilliger in de Waffen SS aan het Oostfront terecht of zelfs als kampbewaker in Nederland of daarbuiten.
Thema
SS-Obergruppenführer Rauter in Ellecom op Avegoor 1943
"Ik droeg als lid het zwarte uniform der S.S. afgezet met zilveren bies. (...) Gedurende mijn lidmaatschap heb ik verplicht een cursus meegemaakt op de S.S. School te Avegoor. Ik meen, dat dit in October 1943 was. Ik bleef er zes weken en deed gedurende dien tijd aan sport, exercities, schieten met klein kaliber wapen en velddiensten."
Jan Rudolf SwartNSB’er en lid Nederlandse SS
Op transport
Op 21 november 1942 worden de dwangarbeiders naar Kamp Westerbork gebracht. Op bevel van kampcommandant Gemmeker worden de mannen in het kampziekenhuis opgenomen, ze wegen dan gemiddeld nog maar 35 kilo. In Kamp Westerbork sterven nog eens twaalf mannen aan de gevolgen van de dwangarbeid op landgoed Avegoor. Nadat vijftig gemengd gehuwden Joodse mannen worden vrijgelaten wordt de rest begin 1943 alsnog getransporteerd naar de vernietigingskampen in het oosten. Van de 139 Joodse dwangarbeiders overleven 33 de Holocaust.
"Zij kregen namens de commandant de verzekering, dat zij niet naar het Oosten zouden worden doorgezonden, maar deze verzekering is tenslotte geschonden en velen zijn wel doorgezonden."
Philip Mechanicus31 mei 1943
Thema
Albert Konrad Gemmeker als commandant van Kamp Westerbork.Oorlogsbronnen | NIOD
Thema
De rollen omgekeerd
Na de bevrijding komen de meeste Nederlandse SS’ers die aan het front vochten of kampen bewaakten in krijgsgevangenschap terecht. Avegoor is een kamp voor zogenaamde politieke delinquenten geworden. De NSB’ers en andere vermeende verraders breken gedwongen het sportterrein af wat de Joodse dwangarbeiders onder enorm zware omstandigheden gebouwd hebben. De bakstenen zijn hard nodig voor de wederopbouw van Nederland.
Thema
