Akta miasta Częstochowy

Pierwsza historyczna wzmianka o Częstochowie została odnotowana w dokumencie z 1220 roku, wydanym przez biskupa krakowskiego Iwo Odrowąża dla zakonu kanoników regularnych w Mstowie. W dokumencie tym są wymienione między innymi dwie wsie: Częstochowa i Częstochówka, które biskup zobowiązał do płacenia dziesięciny na rzecz wspomnianego klasztoru. Wieś Częstochowa otrzymała prawa miejskie pomiędzy 1370, a 1377 rokiem i występowała później pod nazwą Stara Częstochowa. Osada poklasztorna, Częstochówka, uzyskała prawa miejskie w 1717 roku, a w źródłach wymieniana była pod nazwą Nowa Częstochowa. Istniejące obok siebie dwa odrębne miasta, zostały w 1826 roku połączone w jeden organizm miejski - Częstochowę. Powierzchnia Częstochowy w 1853 roku wynosiła około 23,8 km kw., a w 1939 roku - 48 km kw. Rozwój miasta jako znaczącego ośrodka przemysłowego datuje się na lata siedemdziesiąte XIX wieku. W związku z rozwojem przemysłu wzrastała także szybko liczba ludności miasta. W roku Częstochowa liczyła 5060 mieszkańców, w 1880 roku - 18147, a w 1939 roku osiągnęła liczbę 137500 mieszkańców. Od połowy XIX wieku do miasta Częstochowy zostały włączone następujące przedmieścia w wsie: Kule, Kucelin, Zawodzie, Stradom, Ostatni Grosz i Raków. Częstochowa od roku 1773 do roku 1806 była pod zaborem pruskim, następnie należała do Księstwa Warszawskiego. W 1813 roku znalazła się pod zaborem rosyjskim, który trwała do wybuchu I wojny światowej. Podczas obydwu wojem światowych Częstochowa znajdowała się pod okupacją niemiecką. Jeżeli chodzi o przynależność administracyjną Częstochowy, to do upadku Rzeczypospolitej należała do powiatu lelowskiego w województwie krakowskim. W okresie Księstwa Warszawskiego była miastem powiatowym, należącym do departamentu kaliskiego. Po utworzeniu Królestwa Polskiego Częstochowę wcielono po powiatu wieluńskiego w województwie kaliskim, następnie od roku 1845 weszła w skład guberni warszawskiej, a od 1867 roku do wybuchu I wojny światowej należała do guberni piotrkowskiej. W 1867 roku utworzony został powiat częstochowski, wydzielony z powiatu wieluńskiego. W okresie międzywojennym Częstochowa wraz z powiatem tej nazwy wchodziła w skład województwa kieleckiego. Od 1933 roku Częstochowa jako miasto wydzielone stanowiła powiat grodzki. W latach 1370 - 1377 Częstochowa uzyskała prawa miejskie, oparte na wzorach prawa magdeburskiego. Władze miejskie stanowiła rada miejska z wójtem, a później z burmistrzem na czele. Kompetencje rady i wójta były szerokie i różnorodne. Urząd burmistrzowsko - radziecki sprawował funkcję administracyjne, gospodarcze i policyjne. Obok rady miejskiej istniała ława sądowa, czyli urząd ławniczy z podwójcim, zwanym także landwójtem, na czele. Do upadku Rzeczypospolitej władzę zwierzchnią nad miastem sprawował starosta olsztyński. Na przełomie XVIII i XIX wieku został utworzony Magistrat miasta Częstochowy z burmistrzem na czele, który reprezentował miasto, zarządzał jego majątkiem i finansami oraz wykonywał obowiązki policyjne. W świetle przepisów z lat 1809 i 1816 Magistrat z burmistrzem był nie tylko organem samorządu miejskiego, ale stanowił także władzę administracyjna rządową. Do obowiązków burmistrza należało między innymi: czuwanie nad własnością gminną i zarządzanie nią, przedstawianie etatów miejskich do zatwierdzenia Komisji Spraw Wewnętrznych, przestrzeganie bezpieczeństwa i porządku, dozorowanie robót publicznych, utrzymywanie w porządku dróg i mostów, narzędzi przeciwpożarowych, spisy ludności, zasiewów i zbiorów, zakwaterowanie wojska, pobór podatków, rozkład powinności, zapobieganie żebractwu. Postanowieniem namiestnika Królestwa Polskiego z 1818 roku powołane zostały urzędy municypalne, którym w 1842 ponownie nadano nazwę magistratów. W 1835 roku Urząd Municypalny w Częstochowie składał się z prezydenta, 2 radnych (jeden z nich był kasjerem), sekretarza, 2 inspektorów policji (jeden dla Cyrkułu I - Stara Częstochowa, drugi dla Cyrkułu II - Nowa Częstochowa), 4 dozorców policyjnych, jednego dozorcy targów i więzienia. Na mocy ukazu carskiego z 1861 roku, w niektórych miastach Królestwa, reaktywowane zostały rady miejskie. W Częstochowie nadmieniona rada miejska została wybrana w 1862 roku. Funkcjonowała ona tylko kilka miesięcy, po czym jej członkowie podali się do dymisji. Po raz kolejny rada miejska w Częstochowie zwołana została w 1914 roku, po wkroczeniu wojsk niemieckich do miasta. Ukazem z 1866 roku utworzono w Częstochowie straż ziemską, której powierzono obowiązki policyjne, pełnione dotychczas przez Magistrat. Na skutek reformy sądowej z 1872 roku odebrano też władzom miejskim prawo sądzenia w sprawach policyjnych. Od tego czasu Magistrat posiadał władzę jedynie w zakresie ekonomicznego zarządu miasta. Podczas I wojny światowej zostały wybrane rady miejskie. Na czele rady i magistratu stał burmistrz. Niejako pomocniczymi organami magistratu były tak zwane deputacje (komisje), jak na przykład: deputacja podatkowa, deputacja żywnościowa, deputacja oświatowa, które załatwiały zlecone im sprawy. W okresie II Rzeczypospolitej Magistrat i Rada Miejska w Częstochowie stanowiły władzę samorządu miejskiego. Magistrat z prezydentem był władzą wykonawczą, a Rada Miejska organem uchwałodawczym i kontrolującym. Władza administracji państwowej dla miasta Częstochowy był od 1933 roku starosta grodzki. Podczas okupacji 1939 - 1945 na czele Zarządu Miejskiego (Stadtverwaltung) stał burmistrz, podległy staroście miejskiemu (Stadthauptmann). W 1942 roku została utworzona ekspozytura Zarządu Miejskiego w Grabówce. Księga miejska Częstochowy z lat 1759-1765, sygn. 1. I. Magistrat Miasta Częstochowy, w tym: Wydział Administracyjny z lat 1804-1867, sygn. 2-65, w tym: regulacja miasta, połączenie Starej i Nowej Częstochowy, dzierżawa parceli i dochodów miejskich, pożyczki budowlane, notowania cen, protokoły posiedzeń Rady Miejskiej; Wydział Skarbowy z lat 1827-1867, sygn. 66-197, w tym: spisy inwentarzy po zmarłych, opieka nad nieletnimi, ściąganie należności skarbowych, sprawy hipoteczne; Wydział Wojskowy z lat 1847-1854, sygn. 198-199, w tym: urządzenia wojskowe, składki kwaterunkowe; Wydział Policyjny z lat 1822-1866, sygn. 200-220, w tym: ludność żydowska, cudzoziemcy, przesiedlenia, księgi ludności; Kasa Ekonomiczna z lat 1804-1867, sygn. 221-498, w tym: przychody i rozchody kasy miejskiej, projekty etatów, budżety, opłaty miejskie, dzierżawy, spisy rzemieślników. II. Magistrat Miasta Częstochowy, w tym: Oddział Skarbowy z lat 1845-1873, sygn. 499-535, w tym: opłaty skarbowe, targowe, kary, sprawy hipoteczne; Oddział Ogólny z lat 1868-1914, sygn. 536-1581, w tym: statystyka miejska dotycząca przemysłu, rzemiosła i rolnictwa, instytucje miejskie, służba zdrowia, szkolnictwo, klęski żywiołowe; Oddział Administracyjny z lat 1818-1874, sygn. 1582-1716, w tym: dzierżawy, budownictwo miejskie, urządzenia komunalne; Oddział Miejski z lat 1874-1914, sygn. 1717-3190, w tym: przemysł, rzemiosło, dzierżawy, budownictwo, oświetlenie ulic, szarwarki, notowania cen targowych; Oddział Policyjny z lat 1809-1882, sygn. 3191-3311, w tym: sprawy meldunkowe ludności, poborowi, miary i wagi, areszt, epidemie; Oddział Wojskowo - Policyjny z lat 1882-1914, sygn. 3312-3632, w tym: sprawy meldunkowe, księgi ludności stałej i niestałej, spisy poborowych, rejestr przebywających w areszcie, wykazy przepustek granicznych; Oddział Wojskowy z lat 1839-1878, sygn. 3633-3695, w tym: kwatery wojskowe, składki, szpitale; Oddział Kwaterunkowy z lat 1879-1914, sygn. 3696-4471, w tym: sprawy kwater wojskowych, koszary, lokale straży ziemskiej i policji, szpitale wojskowe; Kasa Miejska z lat 1847-1914, sygn. 4472-4732, w tym: sprawozdania, dzienniki przychodu i rozchodu, rejestry niedoborów, podatki opłaty. III. Magistrat Miasta Częstochowy, w tym: Wydział I z lat 1914-1918, sygn. 4733-4816, w tym: protokoły posiedzeń Rady Miejskiej i Magistratu, protokoły posiedzeń Deputacji: Podatkowej, Handlowej, Szkolnej, sprawy sanitarne, aprowizacja, opłaty od koncesji, handel; Wydział II z lat 1914-1918, sygn. 4817-4852, w tym: koszty leczenia, sprawy szpitali, zakładów opiekuńczych i przytułków; Wydział III z lat 1914-1918, sygn. 4853-4878, w tym: szkoły elementarne, kursy dokształcające, kursy dla analfabetów; Wydział IV z lat 1914-1918, sygn. 4879-4894, w tym: rejestry zaległości podatkowych, zaległości składki szkolnej, nakładanie podatków; Wydział V z lat 1915-1918, sygn. 4895-4900, w tym: kontrola meldunków, sprawy cerkwi i dozorów bożniczych; Wydział VI z lat 1914-1918, sygn. 4901-4924, w tym: lokale dla wojska, szpital wojskowy, świadczenia, hotele; Wydział VII z lat 1914-1918, sygn. 4925-4935, w tym: księgi ludności, rejestracja zwierząt, straż przy magazynach Komitetu Żywnościowego, subsydia dla straży ogniowej, podwody, spis bydła; Wydział VIII z roku 1916, sygn. 4936, w tym: sprawozdanie elektrowni; Wydział IX z lat 1914-1918, sygn. 4937-4958, w tym: dochody i wydatki, księgi główne i dzienniki kasowe. IV. Zarząd Miejski Miasta Częstochowy, w tym: Wydział Ogólny z lat 1915-1939, sygn. 4959-5811, w tym: księgi protokołów posiedzeń Rady Miejskiej, Magistratu i Komisji, rozporządzenia i okólniki władz oraz prezydenta miasta, sprawy organizacyjne, aprowizacyjne, pożyczki, powoływanie i działalność komisji i komitetów; listy płac urzędników, uroczyste obchody rocznic; Wydział Gospodarczy z lat 1913-1937, sygn. 5812-6577, w tym: Działy: Kwaterunkowy, Urząd Mieszkaniowy, Wypłat Zasiłków dla Bezrobotnych. Akta dotyczące placów, mostów, elektrownii, szpitali, komunikacji miejskiej, budownictwa, koszar, spraw lokalowych instytucji państwowych i osób prywatnych, zapomóg dla bezrobotnych; Wydział Podatkowy z lat 1915-1938, sygn. 6578-7059, w tym: budżety miasta, sprawozdania rachunkowe, podatki od nieruchomości, opłaty miejskie od instytucji i przedsiębiorstw, imprezy, składka kościelna; Wydział Ogólny z lat 1913-1928, sygn. 7060-7571, w tym: materiały dotyczące oświaty, szkolnictwa powszechnego i zawodowego, korespondencja dotycząca poszczególnych szkół, materiały informacyjne o przytułkach, szpitalach, ambulatoriach, żłobkach i ochronkach; Wydział Oświaty i Kultury z lat 1924-1936, sygn. 7572-7799, w tym: sprawy oświaty, szkoły średnie i powszechne, przedszkola, dożywianie dzieci, turystyka, sprawy Teatru Miejskiego, Biblioteki im. Dr Wł. Biegańskiego i Muzeum Regionalnego; Wydział Zdrowia i Opieki Społecznej z lat 1919-1939, sygn. 7800-8198, w tym: służba zdrowia, instytucje dobroczynności, baraki miejskie, stan sanitarny miasta, choroby zakaźne, stragany, studnie miejskie, koszty leczenia w szpitalach obcych, sprawy sanitarne w szkołach, sprawy pątnicze, kolonie letnie, zakłady wychowawcze, pomoc doraźna; Wydział Administracyjny z lat 1914-1939, sygn. 8199-8514, w tym: materiały statystyczne dotyczące różnych dziedzin życia miejskiego, stanu i ruchu naturalnego ludności, ruchu migracyjnego, ruchu chorych w szpitalach, cen artykułów żywnościowych, rejestr domów i mieszkańców według ulic, sprawy rzemiosła i rolnictwa; Wydział Techniczny z lat 1927-1939, sygn. 8515-8944, w tym: Działy: Ogólny, Drogowy, Plantacji, Architektury, Inspekcji Budowlanej. Akta dotyczące angażowania pracowników, zatrudniania bezrobotnych, robót publicznych, budowy rynków, placów i ulic, ruchu budowlanego, projekty techniczne budynków, listy płac robotników; Wydział Aprowizacji z lat 1919-1922, sygn. 8945-8965, w tym: księgi główne hurtowni miejskiej, dzienniki, raporty obrotu towarów; Wydział Przedsiębiorstw Miejskich z lat 1925-1933, sygn. 8966-8984, w tym: Miejska Komunikacja Autobusowa, Betoniarnia Miejska. V. Zarząd Miejski w Częstochowie, w tym: Wydział Ogólny z lat 1939-1945, sygn. 8985-9055, w tym: zarządzenia wewnętrzne, sprawozdania wydziałów, wykazy pracowników, sprawy archiwum miejskiego, akta dotyczące dzierżawy placów pod kioski; Wydział Administracyjny z lat 1939-1945, sygn. 9056-9089, w tym: karty rejestracyjne zakładów rzemieślniczych i handlowych, wykazy zakładów, ruch naturalny ludności, korespondencja w sprawach rejestracji ludności żydowskiej przybywającej z innych miast do Częstochowy, wydawanie przepustek, sprawy kart rozpoznawczych, sprawy miejscowej straży pożarnej, aprowizacja, ceny żywności; Wydział Finansowy z lat 1939-1945, sygn. 9090-9263, w tym: budżety Zarządu Miejskiego oraz Zarządu Gminy Grabówka, sprawy podatków i opłat, wykazy pracowników zakładów i instytucji opłacających daninę od mieszkańców; Wydział Gospodarczy z lat 1939-1945, sygn. w tym: inwentarze ruchomości wydziałów, dzierżawa gruntów miejskich, dziennik robót; Wydział Techniczny z lat 1939-1945, sygn. 9271-9301, w tym: opłaty administracyjne, umowy z pracownikami sezonowymi, wypadki przy pracy, remonty, korespondencja w sprawach technicznych, listy płac robotników na robotach miejskich; Wydział Społeczny z lat 1939-1945, sygn. 9302-9314, w tym: akta osób leczonych w szpitalach, wykazy osób korzystających z kuchni głównej, sprawy opieki społecznej; Skorowidze i wykazy z lat 1939-1945, sygn. 9315-9330, w tym: spisy akt poszczególnych wydziałów. Spisy wyborców z 1930 roku, sygn. 9331-9353. Po sygnaturze 9353 dołączono 104 jednostki archiwalne stanowiące dopływy do zespołu. Jednostki te maja sygnatury z dodatkiem liter np. 7453a. Akta techniczne z lat 1921-1941, 2997 j.a., w tym: projekty techniczne budynków z terenu Częstochowy. Akta osobowe pracowników do 1945 r.