Oude rooms-katholieke aalmoezenierskamer te Utrecht (O.R.K.A.)

Voorwoord Sedert vele jaren is de armenzorg zoals deze in vroeger eeuwen in ons land werd bedreven, onderwerp van menig historisch onderzoek geweest. De armenzorg in Utrecht maakte hierop geen uitzondering. De bij de Gemeentelijke Archiefdienst aanwezige archieven van de stedelijke en kerkelijke armenkamers werden en worden veelvuldig geraadpleegd, soms al voordat de inventarisatie van deze voor het merendeel omvangrijke archieven geheel is voltooid. Dit laatste gold ook voor de archieven van de instellingen wier taak het was de Rooms-Katholieke en Oud-Katholieke armen in hun nood bij te staan. Het is daarom verheugend dat de inventarisatie van deze archieven dit jaar kon worden afgerond en het resultaat als deel 6 van de reeks "Gebundelde inventarissen" het publiek kan worden aangeboden. Bij de raadpleging van deze inventarissen is het van belang dat men met de geschiedenis van de Rooms-Katholieke armenzorg in Utrecht in grote lijnen bekend is. Het lezen van beide inleidingen in deze bundel wil ik hierbij dan ook van harte aanbevelen. Hieronder volgt slechts een uiterst beknopte schets. De geschiedenis van de zorg van de Rooms-Katholieke armen in Utrecht begint in 1674 met de oprichting van de R.C. Aelmoessenierscamer. In 1723 leidden spanningen binnen de R.K. kerk in Nederland tot een schisma: de Jansenisten scheidden zich af en stichtten de Oud-Katholieke kerk. In de R.C. Aelmoessenierscamer in Utrecht werd desondanks de samenwerking tussen de Rooms-Katholieken (de Paterszijde) en de Oud-Katholieken (de Cleresiezijde) nog jarenlang voortgezet, totdat in 1746 de spanningen zo hoog waren opgelopen dat ook binnen deze kamer tot een scheiding werd besloten. Vanaf dat jaar verzorgde de R.K. Armenkamer (sinds 1855 het Parochiaal Armbestuur) de Rooms-Katholieke armen en had de Oude Rooms-Katholieke Aalmoezenierskamer (de O.R.K.A.) de zorg voor de Oud-Katholieke armen. De bezittingen van de oude kamer werden in 1746 zo eerlijk mogelijk onder de twee nieuwe kamers verdeeld. Dat dit niet zonder conflicten en jarenlange administratieve nasleep ging, zal niemand verwonderen. In een enkel geval ontvingen beide kamers een deel van de revenuen van een bezitting die volgens testamentaire beschikking ongedeeld moest blijven. De archivalia van de R.C. Aelmoessenierscamer zijn merendeels bij de O.R.K.A. terechtgekomen. Daarom opent de bundel met de inventaris van het 0.R.K.A.-archief, die op zijn beurt opent met de beschrijving van de stukken uit de periode voor 1746. Bij het archief dat door het Parochiaal Armbestuur in bewaring werd gegeven, bevond zich ook het archief van de bierbrouwerij "De Boog". Deze brouwerij maakte deel uit van de nalatenschap van Willem de Koek, die de R.K. Armenkamer tot universeel erfgenaam benoemde. De brouwerij vormde van 1761 tot 1897 een belangrijke bron van inkomsten voor de kamer. De opbrengst werd uiteraard ten behoeve van de armen aangewend. De twee in de bundel opgenomen inventarissen zijn vervaardigd door resp. de heer J.G. Muskee en mevrouw I.H.M.J. Kemperman-Wilke, die in verband met hun opleiding aan de Rijks Archiefschool een jaar bij de Gemeentelijke Archiefdienst werkzaam waren. Een later binnengekomen aanvulling op het archief van het Parochiaal Armbestuur werd verzorgd door ondergetekende, die eveneens de indices vervaardigde en de eindredactie van de bundel voor haar rekening nam. De grafische vormgeving was in handen van mevrouw A.A. Engelaar. Utrecht, november 1987 J.G. Riphaagen