Fundaties te Utrecht na 1813

Geschiedenis 'Fundaties' (stichtingen op het gebied van armenzorg) vervulden vanaf de Middeleeuwen een belangrijke sociale rol in de stedelijke gemeenschap. Zij werden in het leven geroepen door particulieren, die in hun testament of in een fundatiebrief 55vastlegden wat het doel van de fundatie was en wie voor het beheer moesten zorgen. Er waren fundaties die tot doel hadden aan behoeftige mensen onderdak te verschaffen in vrije woningen of 'vrijwoningen' (ook: kameren of godskameren). Deze woningen werden gratis of tegen een geringe vergoeding beschikbaar gesteld. In 1913 telde Utrecht nog meer dan 500 vrijwoningen, soms in de vorm van hofjes. De woningen die de fundaties in de twintigste eeuw lieten bouwen, werden steeds vaker verhuurd. Vanaf de jaren vijftig van de twintigste eeuw gingen de fundaties ook huur vragen voor de oudere huizen. Daarmee kwam geleidelijk een einde aan de oorspronkelijke bestemming van de vrijwoningen. Andere fundaties hadden tot doel aan armen een geregeld terugkerende toelage in natura of geld te verstrekken; deze toelagen werden 'preuves' (ook wel: proves) genoemd. Fundaties konden ook zowel vrijwoningen als preuves hebben. Nog tot in de jaren zestig van de twintigste eeuw werden er op grote schaal preuves verstrekt. Rond die tijd werd echter besloten geen nieuwe preuves meer toe te kennen, waarna het systeem een langzame dood stierf. Door de sociale wetgeving had de overheid de rol van de fundaties overgenomen. De fundaties waarvan in deze inventaris de archieven van na 1813 beschreven worden, stonden vanaf een bepaald jaar geheel of gedeeltelijk onder het beheer van het gemeentebestuur. Gegevens over oprichting, doel en beheer van de afzonderlijke fundaties zijn opgenomen in kopnoten in de inventaris.