Rijkswaterstaat Directie Zeeland, Dienstkring Hansweert, Aanvulling (kaarten etc.), 1862-1981

Inleiding In een in 1811 opgesteld plan tot afdamming van de Kreekrak van de Inspecteur van de zeewerken in het Departement der Monden van de Schelde, Andries Schraver, werd al gesproken over het graven van een kanaal door Zuid-Beveland. Op 9 april 1839 werd het Schelde-traktaat gesloten tussen Nederland en België voor de veilige doorvaart van de Belgische scheepvaart. Ook ontstonden in dat jaar plannen voor de aanleg van een spoorlijn Helmond-Vlissingen. Een concessie voor afdamming van het Kreekrak bracht de verplichting mee vóór de aanvang van het werk een kanaal te graven door Zuid-Beveland. Vice-president Pelly, de grootste aandeelhouder van de Londense aannemingsmij Thomas Hutchings en Co, stak op 1 juli 1852 de eerste spade in de grond voor het graven van de sluisput te Hansweert. Aan de bouw van de sluizen en het graven van het kanaal kwam men echter niet toe. De landaanwinningswerken bij Bath bleken interessanter. Een tweede aannemer, de fa Peto en Betts, die op zich nam het kanaal voor drie miljoen gulden te graven, kwam in 1858, toen ruim 4,5 km van het kanaal gereed was, in financiële moeilijkheden. Alle percelen en materialen kwamen in eigendom van het Rijk. De uitvoering kwam ten laste van de Spoorwegfondsen. Op 15 oktober 1866 werd het kanaal voor de scheepvaart opengesteld. Het Scheldetraktaat verplichtte Nederland tot de aanleg van een tweede sluis bij Hansweert en Wemeldinge, welke in september 1872 in gebruik werden genomen. Het kanaal werd één van de druk bevaren binnenscheepvaartkanalen van Europa. In 1907 werd besloten een derde stel schutsluizen met elektrisch bediende roldeuren te Hansweert en Wemeldinge te bouwen, die op respectievelijk 10 augustus 1916 en 23 mei 1928 werden opengesteld voor de scheepvaart. Voor verlichting van het kanaal en aandrijving van de sluisdeuren werd een getijcentrale gebouwd. De turbines konden pas na 1918 geleverd worden; de centrale werd in 1944 vernield. Een kanaalverbreding kwam in de jaren 1936-1938 gereed. Sinds de ingebruikneming van de Schelde-Rijnverbinding in 1976 is de grootste drukte van het kanaal verdwenen. Toch werd in de jaren tachtig het kanaal verbreed voor de vierbaksduwvaart, waarvoor Hansweert-oost moest wijken, en een spuikanaal werd aangelegd. Het haven- en sluizencomplex te Wemeldinge werd in oktober 1993 buiten gebruik gesteld en overgedragen aan de gemeente Kapelle. Een sluis bij Wemeldinge was niet meer noodzakelijk door de aanleg van de Oosterscheldekering in 1986. De oude kanaalarm gaat dienst doen als jachthaven. De lengte van het kanaal is 7,6 km, de breedte op het kanaalpeil (NAP + 26 m) is 62 à 82 m en de bodemdiepte NAP -6,24 m. De tekeningen werden door de dienstkring Hansweert onder deplorabele omstandigheden bewaard in het peilschaalhuisje bij de sluizen te Hansweert. Daarom werd in 1982 besloten deze over te brengen naar het gebouw van de Kreekraksluizen bij de dienstkring Schelde-Rijn, die het beheer van het Kanaal door Zuid-Beveland overnam. In het verleden zijn er delen van het tekeningenbestand terechtgekomen bij de Nederlandse Spoorwegen, Rijkswaterstaat directie Zeeland en arrondissement Goes. Deze waren inmiddels weer teruggekeerd bij de dienstkring Schelde-Rijn. Ook de voormalige dienst Rijkswaterstaat directie Bruggen, nu onderdeel van Rijkswaterstaat Bouwdienst, heeft na een verhuizing tekeningen overgedragen aan de dienstkring Schelde-Rijn en directie Zeeland. Naast de (bestek)tekeningen zijn er ook originele tekeningen uit het werkarchief van de rayon-opzichter te Hansweert uit de periode 1950-1978. Daar er reeds lang een veerdienst Walsoorden-Hansweert bestond en vanaf de jaren tachtig van de vorige eeuw een veertraject Walsoorden-spoorbrug Vlake, viel het beheer van de veerhavens te Kruiningen en Perkpolder ook onder de dienstkring Hansweert, later Schelde-Rijn. Voor inventarisatie bedroeg het aantal tekeningen circa 11.000. Na selectie ter vernietiging resteren 841 tekeningen. De overige tekeningen werden vernietigd op grond van de gemeenschappelijke beschikking van de ministers van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur en van Verkeer en Waterstaat van 7 en 15 januari 1990, kenmerk CD/RAI/1989/17/TK, houdende de lijst van voor vernietiging in aanmerking komende archiefbescheiden welke zich bevinden in de tekeningarchieven van Rijkswaterstaat. Een verklaring van vernietiging is opgemaakt. Circa 3.500 van de ter vernietiging geselecteerde tekeningen waren door de dienstkring verfilmd. Dit bestand van 35 mm microfilm-vensterponskaarten, toegankelijk door middel van summiere lijsten, is te raadplegen in het Rijksarchief. Tevens zijn 22 vensterponskaarten van de reparatie in 1986 van de roldeuren te Hansweert en Wemeldinge (geamoveerd begin 1995) aanwezig. De kaarten en tekeningen zijn rubrieksgewijs met een chronologische onderverdeling (per bestek) beschreven. De aangetroffen foto's en glasnegatieven zijn apart beschreven. De materiële staat van de bescheiden is goed. Het overgrote deel van de tekeningen betreft de aanleg van de sluizen, maar daarnaast bruggen, gebouwen, objecten (zoals dukdalven en meerstoelen), door de spoorwegen uitgevoerde werken en het onderhoud van de veerhavens te Kruiningen en Perkpolder. Van de aanleg van het Kanaal door Zuid-Beveland (1863-1865) zijn foto's aanwezig van de fotografen C.W. Bauer en Oosterhuis & Niekerk, evenals van de aanleg van de derde sluizen te Hansweert en Wemeldinge (1911-1916). Van dit laatstgenoemde werk zijn tevens glasnegatieven bewaard gebleven. Op de in de beschrijvingen voorkomende namen van personen en plaatsen zijn indices vervaardigd. Bij bronverwijzing zou bij voorkeur gebruikt moeten worden: RAZ, RWS Hansweert cat.nr...