Antonia Wilhelmina Kraay

Antonia Wilhelmina Kraay speelde de volgende rol(len) in het verzet: Hulp aan onderduikers en Bonnenverspreiding. De volgende korte omschrijving van het verzetswerk is bekend: Was al voor de oorlog een Spanjestrijder: "oen Hitler Nederland binnenviel, zette To haar strijd tegen het fascisme voort. Jos herinnert zich hoe haar moeder, als verpleegster, zoveel mogelijk gebruik maakte van de mogelijkheden die haar werk haar bood. Ze zou talloze mensen hebben geholpen met onderduiken en hen van bonkaarten hebben voorzien. Ook zou ze zich hebben aangesloten bij de luchtbeschermingsdienst, waardoor ze, naast de bewegingsruimte die ze als verpleegster al had, extra reden had om zich buiten de spertijd op straat te begeven.

Bron: Noord-Hollands Archief: Lijst van Vrouwen in verzet.

Antonia Wilhelmina Kraaij, roepnaam To, werd in 1906 geboren in Tiel in een socialistisch gezin. Ze volgde een opleiding tot verpleegster en behaalde in 1925 haar diploma, waarmee ze tot een kleine groep zelfstandige vrouwen behoorde. In de jaren dertig raakte ze maatschappelijk betrokken en sloot zich aan bij organisaties die zich inzetten tegen armoede en alcoholmisbruik. Halverwege de jaren dertig vertrok To als vrijwillig verpleegster naar Spanje om te werken in ziekenhuizen van de Internationale Brigade tijdens de Spaanse Burgeroorlog. Ze was in 1937 actief in Albacete en later bij Barcelona, waar ze bekend stond als een vakkundige verpleegster. Tijdens haar verblijf in Spanje raakte ze zwanger van de Joodse Spanjestrijder Sandor Voros. Toen de nationalisten oprukten, keerde ze in mei 1938, acht maanden zwanger, terug naar Nederland, waar ze haar dochter Jos kreeg. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zette To haar verzet voort. Als verpleegster gebruikte ze haar positie om onderduikers te helpen, hen van bonkaarten te voorzien en hen soms zelfs met de ambulance te vervoeren. In 1942 ontmoette ze Cornelis Simon Provily, eveneens verzetsstrijder, die werd gearresteerd. To wist hem vrij te krijgen door zich voor hem in te zetten bij de SS, waarbij ze haar verpleegstersuniform en haar talenkennis inzette. Na de oorlog kregen To en Cor in 1947 een zoon. To werkte in de wijkverpleging en genoot van het teamwerk. In de jaren vijftig kreeg ze borstkanker, waarvan ze aanvankelijk herstelde. In 1960 overleed Cor na een motorongeluk, en kort daarna keerde To’s kanker terug, waaraan ze datzelfde jaar op 54-jarige leeftijd overleed.

Bron: IISG | Nederlandse vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog (tekst ingekort met behulp van AI)