Vier geheim agenten crashen in het IJsselmeer

Geheim agenten

Tijdens de Tweede Wereldoorlog worden geheim agenten vanuit vliegtuigen per parachute in Nederland gedropt, de eerste al op 27 augustus 1940. Zij moeten informatie verzamelen en doorzenden naar de Nederlandse inlichtingendienst in Londen. De inlichtingendienst werkt nauw samen met de Britse Special Operations Executive. De Duitse contraspionage weet echter te infiltreren, hetgeen pas in 1943 in Engeland ontdekt wordt. Er wordt een nieuwe geheime dienst onder de naam Bureau Bijzondere Opdrachten opgezet en het droppen van geheim agenten wordt weer vanaf maart 1944 hervat. 

Vanaf vliegveld Tempsford in graafschap Bedfordshire opereert No. 138 en No. 161 Special Duties Squadron in het diepste geheim boven bezet Europa. De beide Squadrons zijn uitgerust met aangepaste bommenwerpers die containers met wapens en munitie kunnen afwerpen of waar vanuit geheim agenten per parachute kunnen springen. 

Bekijk hier de themapagina Luchtoorlog

Geheim agent 'Hubertus'

Jan Bockma is de zoon van een vooraanstaand Verzetsleider en overtuigd dat hij meer kan doen vanuit Engeland. De Gestapo doet navraag naar Bockma en daarom vertrekt hij hals over kop op 17 mei 1942 via België en Frankrijk naar Spanje. In Marseille wordt hij echter gearresteerd en krijgt de keus teruggestuurd te worden of te dienen bij het Vreemdelingenlegioen. Hij werd bij het Legioen in Noord-Afrika ingezet, maar op 13 januari 1943 afgekeurd. In Algiers kom hij in contact met de Nederlandse consul. Die vraagt hem naar de reden van Bockma’s vertrek uit Nederland: “Weet je wel zeker dat dit verstandig was?” Aangezien de Nederlandse consul weinig voor hem kan betekenen neemt hij contact op met de Noorse consul die hem de gelegenheid biedt om op een Noors schip aan te monsteren. Op 16 mei 1943 arriveert Bockma in Engeland. Na een tijd bij de Royal Navy meldt hij zich aan bij Bureau Bijzondere Opdrachten en wordt opgeleid tot radiotelegrafist voor agent Verhoef. Zijn schuilnaam in het veld wordt ‘Hubertus’, bij de Britse Special Operations Executive is hij bekend onder de codenaam ‘Halma’.   

Geheim agent 'Eitjes'

Pleun Verhoef is dienstplichtig militair bij het 6e Regiment Infanterie. Na de capitulatie gaat hij via België en Frankrijk naar Engeland. Daar komt hij in een tentenkamp in Porthcawl terecht en gaat vervolgens via Congleton naar Wrottesley Park waar de Prinses Irenebrigade wordt opgericht. Hij meldt zich aan en wordt parachutist. Na zijn bevordering tot korporaal wordt hij in oktober 1941 getraind in het gebruik van explosieven. Op 2 april verlaat hij de Prinses Irenebrigade en meldt zich aan bij Bureau Bijzondere Opdrachten. Zijn schuilnaam in het veld wordt ‘Eitjes’, bij de Britse Special Operations Executive is hij bekend onder de naam ‘Raquets’.  

Geheim agent 'Barend'

Pieter Kwint studeert aan de Universiteit van Amsterdam en weigert de loyaliteitsverklaring aan de Duitsers te ondertekenen. Hij duikt in februari 1943 onder in Zeist en sluit zich aan bij het verzet. Op 8 november 1943 vertrekt hij met valse papieren naar Parijs en van daaruit naar de Spaanse grens. Op 19 december 1943 wordt hij op Spaans grondgebied gearresteerd en wordt in de gevangenis in Figueras opgesloten. Na een paar dagen wordt Kwint door een Nederlandse ambtenaar bezocht die bezig is hem vrij te krijgen. Op 29 december wordt hij met veel anderen geboeid per trein naar Barcelona en Reus gebracht om vervolgens op Oudejaarsdag opnieuw in de gevangenis te belanden. Van daar uit worden ze naar Saragossa gebracht en weer opgesloten. Op 3 januari 1944 wordt hij in kamp Miranda de Ebro geïnterneerd. De vrijlating komt sneller dan verwacht en op 19 januari reist hij af naar Madrid waar hij zich op het Nederlandse consulaat meldt. Met een grote groep van zo’n 100 mensen wordt hij naar Portugal gebracht en op het schip Ondura gezet, dat op 16 maart aankomt in Liverpool. Na  de gebruikelijke ondervraging op de Patriotic School en vanwege zijn achtergrond in het verzet wordt hij gevraagd zich aan te melden bij Bureau Bijzondere Opdrachten. Tijdens zijn verhoor op 17 april 1944 wordt genoteerd: “Maakt een prettige, eerlijke indruk en is politiek betrouwbaar.” Zijn schuilnaam in het veld wordt ‘Barend’, bij de Britse Special Operations Executive is hij bekend onder de naam ‘Fives’. 

Bekijk de themapagina over Engelandvaarders

Geheim agent 'Albertus'

Johannes Walter dient in de Koninklijke Marine in het zeegebied bij Indonesië. Op 1 januari 1942 verlaat hij de marine en arriveert op 3 mei in Engeland. Daar volgt hij in Blackpool bij de Royal Air Force een opleiding tot radiotelegrafist. Ergens rond juni 1943 wordt hij benaderd door Bureau Bijzondere Opdrachten, om daar als radiotelegrafist te werken. Zijn schuilnaam in het veld wordt ‘Albertus’, bij de Britse Special Operations Executive is hij bekend onder de naam ‘Bowles’. Hij trouwt met de Engelse Margaret die in verwachting is toen Walter op missie naar Nederland gaat. 

John W. Menzies 

In de cockpit zit de 28-jarige Flight Lieutenant John W. Menzies achter het stuurwiel. Hij is van beroep belastinginspecteur. John meldt zich aan bij het Britse leger en volgt een cadettenopleiding en wordt in de rang van 2nd Lieutenant bij het 2e Battalion van het North Staffordshire Regiment ingedeeld. Hij wil echter vliegen en meldt zich aan bij de Royal Air Force. Na een periode bij No. 101 Squadron als piloot op Wellingtons gevlogen te hebben wordt hij op 15 maart 1944 naar No. 161 (Special Duties) Squadron overgeplaatst. 

Kenneth R. Bunney 

In de neus verzorgt de 30-jarige Flying Officer Kenneth R. Bunney de navigatie. Hij werkt bij een verzekeringsmaatschappij waar hij zijn toekomstige vrouw leert kennen. Hij meldt zich aan bij de Royal Air Force en vloog een periode bij No. 149 Squadron als navigator op Stirlings. Op 15 maart 1944 werd hij naar No. 161 (Special Duties) Squadron overgeplaatst. Zijn broer Don herinnert zich nog: “Net voor 5 juli was hij met verlof thuis. Bij zijn vertrek zwaaide hij nog gedag aan het eind van het tuinpad, iets wat hij nooit eerder had gedaan. Ik voelde dat dit de laatste keer was dat ik hem zou zien.”  

Dennis J. Withers

Vlak achter de cockpit zit de 22-jarige Sergeant Dennis J. Withers achter de radiosets. Tegelijk met Sergeant Eliot is hij bij No. 161 Squadron gekomen. Hij is net drie weken geleden getrouwd met Joan. Toen ze op 6 juni 1944 naar de pastorie liepen om in ondertrouw te gaan merkte hij op: “Je had bijna geen echtgenoot gehad. Verleden nacht landden we met een beschadigde staart en een kapotte vleugel. Een pluim voor de vaardigheden van de piloot.” 

Eric M. Eliot

Het vierde bemanningslid is Sergeant Eric M. Eliot. Hij bemant in de rugkoepel de dubbele mitrailleurs. In de laat jaren ’30 werkte hij op de technische school van de Royal Air Force in Karachi. Hij had een grote interesse in de Europese politiek en volgde de ontwikkelingen in Duitsland op de voet. In de jaren na het uitbreken van de oorlog heeft hij een steeds sterker gevoel dat hij niet genoeg bijdraagt aan de oorlog. In 1942 vraagt hij overplaatsing aan naar Engeland en meldt zich aan voor vliegend personeel, waarna hij een opleiding tot boordschutter volgt. Tegelijk met Sergeant Withers is hij bij No. 161 Squadron gekomen. 

Aangespoeld en opgevist

Van de vierkoppige Hudson bemanning spoelen drie man aan. Rugkoepelschutter Eliot bij Gaast op 12 juli 1944, Radiotelegrafist Withers bij Kornwerderzand op 15 juli 1944 en navigator Bunney bij Makkum op 26 juli 1944. De omgekomen bemanningsleden worden op het protestantse kerkhof in Makkum begraven.  Op 14 en 15 juli worden de lichamen van Johannes Walter en Peter Kwint in het IJsselmeer door vissers aangetroffen en in Makkum aan land gebracht. Een Duitse dokter die de lijkschouwing doet veronderstelt dat het bemanningsleden in training zijn, omdat op de vliegoveralls geen emblemen of rangonderscheidingstekens te vinden zijn.

25.000 gulden

Het lichaam Jan Bockma wordt op 24 juli gevonden. Hij zit aan het wrak vast met een parachutelijn. Door de Duitse arts wordt op zijn lichaam een riem met contact geld aangetroffen en papieren waaruit blijkt dat hij een geheim agent is. Dan worden bij de eerder aan land gebrachte lichamen van Walter en Kwint identieke riemen met geld aangetroffen. Walter blijkt 25.000 gulden bij zich te dragen. Ook wordt bij hem een dicht gesoldeerd merkwaardig blikje aangetroffen. Deze blijkt het zendkristal en de radiocodes te bevatten. In de maanden erna ontvangt Special Operations Executive in Engeland radioberichten. De Duitse Abwehr probeert opnieuw weer te infiltreren, maar doordat speciaal afgesproken codes ontbreken is het in Engeland snel duidelijk dat er materiaal in Duitse handen was gevallen.